Η σχέση εμποροβιομηχανικών επιχειρήσεων και 3PL ξεκινάει σαν ένας έρωτας και όπως κάθε σχέση θέλει μια περίοδο θερμού φλερτ και ουσιαστικής γνωριμίας. Το θέμα είναι να καταλήξει σε ευτυχή γάμο και να δώσει υγιείς και πολλούς απογόνους…
Κείμενο: Θανάσης Αντωνίου
Η κρίση φέρνει αλλαγές στην αγορά και μια από τις πλέον σημαντικές είναι τα δεκάδες bids – προσκλήσεις δηλαδή από εμπορικές και βιομηχανικές επιχειρήσεις προς τους παρόχους υπηρεσιών logistics κι εμπορευματικών μεταφορών για την υποβολή προσφοράς για συγκεκριμένο έργο. Εδώ και ένα εξάμηνο η συχνότητα των bids έχει αυξηθεί, εκτιμούν παράγοντες της αγοράς, ενώ πολλά bids βρίσκονται στα σκαριά χωρίς να έχουν ακόμα ανακοινωθεί επίσημα.
Ο λόγος; Η προφανής ανάγκη για μείωση του κόστους εξαιτίας της ολοένα και πιο έντονης ύφεσης. Από αυτή τη διάθεση πολλών επιχειρήσεων – θεμιτή σε τόσο χαλεπούς καιρούς- μέχρι την ολοκλήρωση μιας σχέσης πρέπει να διανυθεί πολύ μεγάλος δρόμος, τόσο από τους πελάτες όσο κι από τις 3PL εταιρείες. Το φλερτ είναι πάντα θερμό, για να καταλήξει όμως σε γάμο χρειάζονται πολλές προσπάθειες. Πόσο έτοιμες είναι και οι δύο πλευρές να ‘αποκαλυφθούν’, να συμφωνήσουν, να οριοθετήσουν το χώρο τους και να συμπράξουν; Η πρόσφατη ημερίδα του Supply Chain Institute, σε συνεργασία με την εταιρεία συμβούλων Planning, ανέδειξε το νέο σκηνικό που διαμορφώνεται στα logistics και τις εμπορευματικές μεταφορές και φώτισε αρκετά σκοτεινά ή γκρίζα σημεία μιας πολυσχιδούς σχέσης. Όχι πάντα ερωτικής όπως φαίνεται…
Η αξία του 3PL συνεργάτη
Πρώτα απ΄ όλα θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι οι εμπορικές και βιομηχανικές εταιρείες αξιολογούν και επανεκτιμούν το συμβόλαιό τους με τις εταιρείες 3PL κάθε 2-3 χρόνια, διάστημα το οποίο από την έναρξη της κρίσης έχει μειωθεί. Παρόλα αυτά, κατά γενική ομολογία η σχέση ανάμεσα στις δύο πλευρές ήταν και είναι εξαιρετικά σημαντική. Τόσο ο Σταμάτης Ανδριανόπουλος και η ομάδα των συνεργατών του στην Planning που στήριξαν με επιστημονικές αναλύσεις την εκδήλωση, όσο και τα μέλη του πάνελ της ημερίδας, συμφώνησαν ότι η σχέση αυτή είναι πολύ σημαντική και θα πρέπει να προστατεύεται. «To outsourcing είναι ένας ‘δρόμος χωρίς επιστροφή’. Αν δώσεις μια δουλειά έξω, δύσκολα την παίρνεις πάλι πίσω» δήλωσε από νωρίς ο Νίκος Χαλικιάς, operations director στην Adidas Hellas και συμπλήρωσε: «Χρειάζονται πολύ προσεκτικές επιλογές, διότι παίζετε την καριέρα σας, παίζετε τις πωλήσεις της επιχείρησής σας. Συνεργάτης ίσον συνέταιρος. Τον παντρεύεσαι…». Αυτή κι αν είναι σχέση…
Το μέγεθος : το μεγάλο δίλημμα
Το πρώτο δίλημμα που τίθεται κατά τη διαδικασία ανάδειξης αναγκών, αναζήτησης και ανάθεσης υπηρεσιών outsourcing είναι το ‘μέγεθος’ του συνεργάτη. «Να συνεργαστώ με έναν μικρό πάροχο υπηρεσιών 3PL και ν’ αποτελώ μεγάλο μέρος του τζίρου του, για να τυγχάνω προνομιακής εξυπηρέτησης ή να συνεργαστώ με έναν ισχυρό και καταξιωμένο 3PL όπου θα αποτελώ μικρό κλάσμα του τζίρου του»; Αν και η απάντηση δεν έχει δοθεί ακόμα, τα περισσότερα στελέχη της αγοράς επιλέγουν μέσες λύσεις, είτε δίνοντας τμήμα μόνο της διακίνησης στους 3PL, είτε επιλέγοντας συνεργάτες όχι με βάση το μέγεθός τους αλλά τις πραγματικές υπηρεσίες που μπορούν να προσφέρουν.
Η προετοιμασία όμως ενός bidding είναι μια δύσκολη διαδικασία στην οποία οι επιχειρήσεις προσπαθούν να παρακάμψουν τη συνηθισμένη ελληνική πρακτική (λίγη προετοιμασία, μπόλικος ενθουσιασμός, πανικός κατά την υλοποίηση και ‘κόπωση’ στο τέλος της προσπάθειας- σχέσης) και να υιοθετήσουν το ιαπωνικό μοντέλο. Αυτό συνίσταται σε πολύ καλή (αν κι εξαντλητική μερικές φορές…) προετοιμασία, ηρεμία στην υλοποίηση διότι έχουν προβλεφθεί τα πάντα και στη συνέχεια, έντονη κινητικότητα για τη διεύρυνση της σχέσης, την επέκτασή της σε νέους τομείς και την περεταίρω ανάπτυξη και των δύο πλευρών. «Κάποτε, μια εμπορική εταιρεία έδωσε δουλειά σε μια 3PL εταιρεία απλώς διότι η αποθήκη της ήταν συνεχώς γεμάτη. Ένιωθε ότι αν είχε μια μεγαλύτερη – όχι όμως ιδιόκτητη- και μισοάδεια αποθήκη, θα είχε μικρότερο κόστος» σχολίασε ειρωνικά ο Στ. Ανδριανόπουλος, αποκαλύπτοντας ότι πολλές φορές η διαδικασία ενός bidding προκαλεί άθελά του τον επανασχεδιασμό όλης της διάρθρωσης μιας εταιρείας η οποία στην πορεία ανεύρεσης συνεργάτη ανακάλυψε ‘κρυφές’ αδυναμίες της.
Activity based costing
Όπως ήταν φυσικό η συζήτηση στο πλαίσιο της ημερίδας του Supply Chain Institute επικεντρώθηκε αρχικά στον προσδιορισμό του κόστους, καθώς αυτό είναι η κινητήριος δύναμη πίσω από το biddig. Ο προσδιορισμός λοιπόν των κινήσεων που αναμένεται να έχει μια αποθήκη είναι εξαιρετικά σημαντικό στοιχείο που λαμβάνεται υπόψη στον προσδιορισμό του κόστους, ένα απλό νούμερο όμως δεν λέει τίποτα. Όπως αναφέρθηκε αρκετές φορές από τους παριστάμενους, ο προσδιορισμός ενός μέσου όρου κινήσεων είναι ένα στοιχείο που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη, σημαντικό όμως είναι να γνωρίζουμε τη σχέση του μέσου όρου σε σχέση με τα ανώτερα και κατώτερα όρια κινήσεων σε μια αποθήκη. « Στις εποχές που ζούμε θα πρέπει να ξεχάσουμε το υπερσέρβις που κάποτε λαμβάναμε από τις 3PL εταιρείες και να επικεντρωθούμε στο activity based costing. Δεν πρέπει να ζητάμε μια γενική τιμή για την κοστολόγηση υπηρεσιών, αλλά τιμολόγηση με βάση τι πραγματικά θέλουμε επί συγκεκριμένων προϊόντων» ανέφερε ο Στ. Ανδριανόπουλος.
Από την πλευρά του ο Corrado Dal Malin, market logistics manager στη Mars Hellas θεωρεί ότι πολλές εταιρείες προσέρχονται σ΄ έναν 3PL χωρίς να έχουν ξεκαθαρίσει τις ανάγκες τους ή τις προσδοκίες τους. «Μερικοί δεν ξέρουν καν το πελατολόγιό τους» ανέφερε χαριτολογώντας και πρόσθεσε «οι 3PL δεν είναι μάγοι και δεν πρέπει να καλούνται αυτοί για να λύσουν τα προβλήματα μιας επιχείρησης. Πολλές φορές οι εταιρείες 3PL θεωρούνται ‘μαύρη γάτα’ όταν κάτι δεν πάει καλά. Οι καλοί λογαριασμοί όμως κάνουν τους καλούς φίλους» σχολίασε το πεπειραμένο στέλεχος της πολυεθνικής.
Carbon Footprint
Το θέμα της κλιματικής αλλαγής και του περιβαλλοντικού αποτυπώματος χωρίς να είναι κυρίαρχο στη σημερινή δύσκολη συγκυρία, δεν παύει να αποτελεί μείζον για ορισμένες πολυεθνικές επιχειρήσεις που είναι μαθημένες …αλλιώς. Όπως αναδείχθηκε στην ημερίδα για το bidding, οι σύγχρονες 3PL εταιρείες θα πρέπει να μπορούν να μετράνε το ανθρακικό αποτύπωμά τους και να παρέχουν ουσιαστικά στοιχεία τους πελάτες τους- ειδικά τις πολυεθνικές οι οποίες στη συνέχεια τροφοδοτούν με τα στοιχεία αυτά τις μητρικές εταιρείες για τη σύνταξη ετήσιων κοινωνικών απολογισμών. Είναι επίσης σημαντικό το γεγονός ότι πολλές εταιρείες επώνυμων προϊόντων ενδιαφέρονται σφόδρα για την επιβάρυνση που προκαλούν τα φορτηγά τους στη πόλη κι ανησυχούν για την εικόνα που εκπέμπουν στο ευρύ καταναλωτικό κοινό το οποίο βλέπει καθημερινά το λογότυπό τους πάνω σε αυτοκίνητα διανομών (τα οποία δεν ανήκουν στην ιδιοκτησία της μάρκας). Αλλά και στις εγκαταστάσεις υπάρχει υστέρηση. «Πολλά κτίρια αποθηκών έχουν σχεδιαστεί από κατασκευαστικές εταιρείες κι όχι από εταιρείες logistics» ανέφερε ο Corrado Dal Molin, market logistics manager της Mars Hellas προσθέτοντας ότι η ελληνική αγορά θα προσαρμοστεί στις διεθνείς επιταγές για το carbon footprint όταν θα έρθει η ώρα- στη δική του εταιρεία πάντως υιοθετούν τα διεθνή πρότυπα της μητρικής.
Κόστος: μάχη ζωής
Το μεγαλύτερο μέρος της συζήτησης στην ημερίδα του Supply Chain Institute περιστράφηκε γύρω από το ζήτημα του κόστους. «Όλο το παιχνίδι για το μέλλον των εταιρειών μας θα κριθεί από τα ‘νούμερα» είπε στην παρέμβασή της η Βίκυ Τσακλάνου, εμπορική διευθύντρια της MABE Logistics και συνεχίζοντας τόνισε: «Έτσι, το μοντέλο κοστολόγησης πρέπει να είναι εξαιρετικά ακριβές, λόγω του ασταθούς περιβάλλοντος μέσα στο οποίο δραστηριοποιούμαστε». Πράγματι, το μοντέλο κοστολόγησης βρίσκεται αυτό το διάστημα σε επαναδιαπραγμάτευση καθώς νέες παράμετροι – λόγω οικονομικής κρίσης- έρχονται να προστεθούν στις ήδη υπάρχουσες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το ‘χαράτσι’ στα ακίνητα, μια επιβάρυνση από το πουθενά που ανέτρεψε τα σχέδια πολλών επιχειρήσεων. Όλοι οι ομιλητές του συνεδρίου συμφώνησαν στο ότι το μοντέλο κοστολόγησης θα πρέπει να είναι πλέον ‘δυναμικό’. «Αν σε ένα τομέα της δουλειάς μου ο συνεργάτης μου είναι κατά 15% ακριβότερος από το μέσο όρο της αγοράς, είναι φυσικό να αναζητήσω νέο συνεργάτη που θα μου προσθέσει μερικές χιλιάδες ευρώ το χρόνο το ταμείο της επιχείρησής μου» είπε ένας από τους μετέχοντες της ημερίδας.
Η διαδικασία του bidding
Ο Στ. Ανδριανόπουλος παρουσίασε τη διαδικασία του bidding επιμένοντας αυστηρά στη …διαδικασία- η επιμονή του σε μια προδιαγεγραμμένη αλληλουχία σταδίων, βημάτων και συνεχούς Benchmarking φάνηκε αρκετά δεσμευτική στο ακροατήριό του, ίσως και ‘τυπολατρική’ κάποιες στιγμές, ο ίδιος όμως έσπευσε να τονίσει ότι είναι αναγκαία. Τα βήματα των RFI (Request For Information), RFQ (Request For Quotation) και RFP (Request For Proposal) αναλύθηκαν επαρκώς. Το πρώτο αφορά πληροφορίες από τον πελάτη προς τον 3PL προκειμένου να συσταθεί η shortlist («αν δώσουμε καλά στοιχεία θα έχουμε ‘καθαρό΄ feedback» τόνισε ο Στ. Ανδριανόπουλος), το δεύτερο αφορά την αναλυτική συγκέντρωση πληροφοριών χωρίς δέσμευση προθέσεων, ενώ το τρίο στάδιο είναι το τελευταίο της επιλογής. Κατά τη διάρκεια της διάχυσης των πληροφοριών από τον πελάτη προς τον συμμετέχοντα στο bidding 3PL είναι σημαντικό να υπάρχει μια κοινή, αναλυτική και επίσημη φόρμα και να γίνεται ποσοστικοποίηση του service που περιμένει ο πελάτης (και μπορεί να παρέχει ο 3PL) κι όχι να καταγράφεται μια ‘γενική εντύπωση’. Έτσι δεν θα χρειαστεί να αναρωτηθεί ένας 3PL «τι μπορεί να μου συμβεί;» και «που θα με πιάσει ο πελάτης ή μου την έχει στημένη;».
Bonus ή malus;
«Στην Ελλάδα δεν είμαστε εξοικειωμένοι με το σύστημα bonus– malus, είμαστε …της γκρίνιας. Ή μάλλον είμαστε του malus καθώς έχουμε ποινές για την αποτυχία στους στόχους» είπε χαριτολογώντας ο Στ. Ανδριανόπουλος ανοίγοντας το κεφάλαιο της επιβράβευσης ή της τιμωρίας συνεργατών. Έσπευσε όμως τα τονίσει πως παρά ταύτα, σπάνια προσδιορίζονται στα συμβόλαια τα είδη των ποινών ή οι επιβραβεύσεις. «Η συνεργασία με έναν 3PL πρέπει να είναι μια σχέση win–win. Στόχος είναι βέβαια να μειώνουμε τα κόστη, να εξαφανίζουμε το ‘λίπος’ κι όχι να εξοντώσουμε οικονομικά το συνεργάτη μας» ανάφερε χαρακτηριστικά ο πεπειραμένος σύμβουλος επιχειρήσεων. Στη σύγχρονη μορφή των συνεργασιών ανάμεσα σε 3PL και εμποροβιομηχανικούς πελάτες, ο πρώτος ζητάει τα στοιχεία του εν δυνάμει πελάτη του και στη συνέχεια, του παρουσιάζει μια ολοκληρωμένη πρόταση. Αν η πρόταση αυτή πετύχει, ορισμένοι 3PL ζητούν bonus, αν όχι αναλαμβάνουν την ευθύνη της αστοχίας. Ήδη στο εξωτερικό αναπτύσσεται το σύστημα gain sharing (ή για την ακρίβεια ‘συν-ρισκάρω’, όπως ετυμολογείται ο όρος) για το οποίο οι υπεύθυνοι της ημερίδας από την πλευρά του Supply Chain Institute μίλησαν θερμά- αν και η αγορά δεν είναι ακόμα ζεστή μαζί του. Πρόκειται για μια συμφωνία με βάση την οποία 3PL και πελάτης μοιράζονται τα κέρδη που θα πετύχει ο πρώτος για λογαριασμό του δεύτερου- η αμοιβή είτε είναι προσυμφωνημένη είτε αποτελεί ποσοστό επί τους κέρδους (το οποίο βαίνει μειούμενο με το χρόνο).
Αγορά σε αναστάτωση
Η εικόνα που προκύπτει από την παρατήρηση της αγοράς, ακόμα και την πλέον επιφανειακή, είναι ότι υπάρχει αναστάτωση και κλίμα ανασφάλειας, τόσο από την πλευρά των πελατών όσο και από την πλευρά των 3PL. Ευτυχώς η εικόνα που είχαν αρκετές επιχειρήσεις για τον 3PL συνεργάτη τους έχει αλλάξει προς το καλύτερο τα τελευταία χρόνια: ελάχιστοι θεωρούν πια ότι 3PL είναι μια εταιρεία που απλώς διαθέτει χώρο για να αποθηκεύει και φορτηγά για να μεταφέρει προϊόντα. Όλο και περισσότεροι αναγνωρίζουν στον 3PL τον εξειδικευμένο συνεργάτη που μπορεί και προτείνει λύσεις προκειμένου να επιτευχθεί μείωση του κόστους. Εντούτοις, η κινητικότητα είναι ιδιαίτερα αυξημένη το τελευταίο διάστημα. Πόση ισχύ έχουν πλέον τα συμβόλαια; Ο Πέτρος Καπνίσης, logistics manager στην Elbisco κι εκ των κύριων σχολιαστών της ημερίδας είναι αυστηρός αλλά δίκαιος στις επισημάνσεις του: «η φρυγανιά πουλιόταν 1 ευρώ πέρυσι και τώρα έχει πάει 0,90 ευρώ με το αλεύρι να έχει πάρει πάνω 40%. Επομένως ας μην είμαστε τόσο σχολαστικοί στα συμβόλαια- επιχειρήσεις είμαστε κι οι επιχειρήσεις ρισκάρουν» σχολίασε σε έντονο ύφος. Ο ίδιος παραδέχτηκε ότι παλαιότερα, όταν η αγορά αναπτυσσόταν, τα συμβόλαια διαρκούσαν 5-7 χρόνια ενώ πίσω από τις μακρόχρονες εκείνες συνεργασίες υπήρχαν σημαντικές και συνεχείς επενδύσεις. Στις μέρες μας τα συμβόλαια έχουν διάρκεια 2-3 χρόνια, ενώ υπάρχει πλέον υπερπροσφορά αποθηκευτικών χώρων. Αποτέλεσμα: τα συμβόλαια αλλάζουν γρήγορα χέρια. Ο τελευταίος λόγος ανήκει στον επικεφαλής της Planning Στ. Ανδριανόπουλο, έναν κατά γενική ομολογία αισιόδοξο και θετικό άνθρωπο της συμβουλευτικής αγοράς ο οποίος όμως, υπό το κράτος της περιρρέουσας κατήφειας δεν θα μπορούσε να βρίσκεται εκτός κλίματος. Αν και είναι αισιόδοξος ότι η σχέση 3PL και πελατών θα ξεπεράσει κατά πολύ τη διάρκεια ενός φλερτ, ακόμα κι εκείνη ενός φλογερού έρωτα και θα καταλήξει σε γάμο με απογόνους, δεν παύει να ζηλεύει εκείνους που, σε αντίθεση με μας, τα έχουν καταφέρει από χρόνια να έχουν μια ήρεμη …συζυγική ζωή. «Εκείνο που με ενοχλεί είναι να πηγαίνω στο εξωτερικό, να μπαίνω στα γραφεία πολυεθνικών επιχειρήσεων και να βλέπω να κυριαρχεί η …ηρεμία. Ενώ εδώ στην Ελλάδα είμαστε συνεχώς μέσα στη φασαρία προσπαθώντας με ένα τηλέφωνο στο χέρι ολημερίς να λύσουμε προβλήματα. Εκεί υπάρχει ένα σύστημα που λειτουργεί αδιάλειπτα ενώ εδώ είμαστε συνεχώς σ’ ένα crisis management». Δεν έχει κι άδικο…
——————————————————-
Τα μυστικά μιας …σχέσης
Ρήτρες. Στο παρελθόν οι εμποροβιομηχανικές εταιρείες έθεσαν στους 3PL συνεργάτες τους ρήτρες οι οποίες πολύ δύσκολα ενεργοποιούνταν και ελάχιστες φορές πληρώνονταν. Σήμερα όμως, η ενεργοποίηση μιας παραβιασμένης ρήτρας μπορεί να καταστρέψει οικονομικά μια 3PL εταιρεία κι αυτό είναι κάτι που καμία πλευρά δεν θέλει.
Φθηνά. Πολλές εταιρείες στην αναζήτηση συνεργάτη για 3PL υπηρεσίες απορρίπτουν τη φθηνότερη προσφορά διότι, κατά τεκμήριο, αυτή η επιλογή δημιουργεί κόστη στο εσωτερικό τους που θέλουν να αποφύγουν.
Πολυεθνικές. Οι 3PL εταιρείες δεν εργάζονται πλέον με τις πολυεθνικές με τον τρόπο που είχαν συνηθίσει εδώ και δεκαετίες, διότι οι δεύτερες έχουν επιλέξει το cross docking (απευθείας μεταφορά από το container στη διανομή). Η κατάσταση αυτή αναμένεται να διαρκέσει καθ’ όλη τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, οπότε θα πρέπει να ξεχάσουμε για κάμποσο τις αχανείς αποθήκες εμπορευμάτων.
Απολύσεις. Η προσφυγή σε υπηρεσίες outsourcing μαθηματικά οδηγεί σε απολύσεις εργαζομένων. Δεν έχει νόημα μια επιχείρηση να δώσει έξω όλη ή μέρος της δουλειάς και να διατηρεί ανέπαφο το προσωπικό της αποθήκης. Η μετάβαση όμως πρέπει να γίνεται ομαλά και με ορθό τρόπο.
————————————————————————————–
Συμβόλαια: γόρδιος δεσμός και για τους δυο
Υπάρχει ζήτημα με τα συμβόλαια, ειδικά αυτά που καλούνται να υπογράψουν οι 3PL με τις πολυεθνικές εταιρείες. Ορισμένοι πολυεθνικοί πελάτες έχουν έτοιμα συμβόλαια, φτιαγμένα στη μητρική εταιρεία στο εξωτερικό, τα οποία χρησιμοποιούν στην ελληνική αγορά με μια διάθεση take it or leave it. Μάλιστα υπάρχει σοβαρό πρόβλημα με το ελληνικό δίκαιο για ορισμένα από αυτά και οι επιχειρηματίες των 3PL δεν θέλουν ούτε να σκέφτονται την περίπτωση να προσβάλλον νομικά τα πανίσχυρα αυτά συμβόλαια.
————————————————————————————-
Πολυεθνικές: δεν μας εμπιστεύονται πια…
Αρκετοί από τους εκπροσώπους των 3PL είχαν να θυμηθούν σκληρές αλλά σημαντικές εμπειρίες από τη σχέση τους με τις πολυεθνικές εταιρείες πελάτες τους. «Οι πολυεθνικές εταιρείες – που γνωρίζουν πως δίνονται τα ISO στην Ελλάδα- δεν μας εμπιστεύονται και φέρνουν συμβούλους από το εξωτερικό για να πραγματοποιήσουν ελέγχους στις 3PL εταιρείες» ανέφερε χαρακτηριστικά ένας εκπρόσωπος ενός ένας σύμβουλος θυμήθηκε ότι «πελάτης μας, ζήτησε να κάνουμε έκτακτη άσκηση για να διαπιστώσει αν τα συστήματα του 3PL συνεργάτη του πληρούν τις προϋποθέσεις που ισχυρίζεται ο τελευταίος».
————————————————————————–
Αποθήκη και ασφάλεια: τα μάτια 14!
Στις μέρες μας ορισμένα από τα προϊόντα που διακινούν οι 3PL εταιρείες είναι υψηλής αξίας με αποτέλεσμα, τόσο οι απαιτήσεις των πελατών όσο και οι οι συνθήκες της αποθήκευσης να διαφοροποιούνται. Αυξάνουν και γίνονται πιο σύνθετες οι ασφαλίσεις (π.χ. στη διακίνηση προϊόντων και συσκευών κινητής τηλεφωνίας), χρησιμοποιούνται ειδικές κάρτες για την είσοδο συγκεκριμένων εργαζόμενων σε συγκεκριμένες περιοχές της αποθήκης, ενώ γίνονται αλλεπάλληλες απογραφές οι οποίες ως γνωστόν αυξάνουν τα κόστη. Είναι χαρακτηριστική η παρέμβαση εκπροσώπου της εταιρείας Πλαίσιο ο οποίος αναφέρθηκε στις δυσκολίες που εμφανίζονται στην αποθήκη όταν γίνεται picking ακριβών προϊόντων με αντικλεπτικό, όπου ο εργαζόμενος πρέπει να συνδυάσει τουλάχιστον δύο διαφορετικές κινήσεις για να τοποθετηθεί ένα προϊόν στην παλέτα.
