Σύμφωνα με τις νεότερες διεθνείς μελέτες για τις προτιμήσεις των καταναλωτών, οι κυρίαρχες τάσεις στην post covid εποχή που διανύουμε, περιλαμβάνουν σημαντικές μεταβολές στα υλικά συσκευασίας.
Άρθρο του κ. Δημήτρη Μαντή, προέδρου του Συνδέσμου Βιομηχανιών Παραγωγής Υλικών & Συσκευασίας (έντυπο τεύχος Σεπτεμβρίου 2022)
Η χρήση των ψηφιακών εργαλείων του ηλεκτρονικού εμπορίου αναμένεται να κυριαρχήσει τα επόμενα έτη. Ο καταναλωτής διευρύνει τις εμπειρίες του μέσα από τα ψηφιακά κανάλια επικοινωνίας, ενώ τα εκάστοτε brand καλούνται να εργαστούν ώστε ο καταναλωτής να παραμείνει πιστός, ιδιαίτερα σήμερα που τα προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας κατακτούν σημαντικά μεγαλύτερα μερίδια αγοράς, λόγω του μειωμένου κόστους τους.
Η απαίτηση των καταναλωτών για δομές συσκευασίας που προστατεύουν ευαίσθητα τρόφιμα και ποτά και επεκτείνουν το χρόνο ζωής τους είναι πλέον αδιαπραγμάτευτη, λαμβάνοντας υπόψη τις αυξήσεις τιμών που καταγράφονται στην εφοδιαστική αλυσίδα. Ορισμένες δομές συσκευασίες, μάλιστα, βρίσκονται ακόμα ένα βήμα μπροστά, καθώς το εξωτερικό μέρος τους αποτρέπει την ανάπτυξη παθογόνων οργανισμών με ειδικά διαμορφωμένα αντιμικροβιακά στρώματα, κεφαλαιοποιώντας έτσι τις ανησυχίες και τις εμπειρίες του καταναλωτικού κοινού στην περίοδο της πανδημίας.
Η αντικατάσταση των μη ανακυκλώσιμων υλικών συσκευασίας με υλικά φιλικά στο περιβάλλον, βάσει της ανάλυσης ανθρακικού αποτυπώματος, είναι πλέον ο νέος κανόνας. Όλο και συχνότερα θα τοποθετούνται στην αγορά συσκευασίες πολλαπλών χρήσεων που θα χρεώνονται μια φορά στον καταναλωτή, ο οποίος μετά από κάθε επόμενη χρήση θα λαμβάνει bonus είτε μέσω έκπτωσης επί της τιμής του προϊόντος είτε μέσω κουπονιών.
Η μεγάλη αλλαγή στις προτιμήσεις των καταναλωτών αντικατοπτρίζεται επίσης στις νομοθεσίες των κρατών. Η νέα «πράσινη» συμφωνία της Ε.Ε. συνοδεύεται από 55 νομοθετικές πράξεις που δημιουργούν ευκαιρίες –αν όχι απειλές– για σειρά βιομηχανικών δραστηριοτήτων. Ήδη στις ΗΠΑ έχουν δεσμευτεί πάνω από 130 τρισ. δολάρια με στόχο τη μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα· και αυτό είναι μόνο η αρχή.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει παρουσιάσει ένα νέο σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία, για μια πιο καθαρή και πιο ανταγωνιστική Ευρώπη. Το σχέδιο ονομάζεται CEAP 2.0 (Circular Economy Action Plan 2) και περιλαμβάνει ένα σύνολο αλληλένδετων πρωτοβουλιών για τη θέσπιση ισχυρού και συνεκτικού πλαισίου πολιτικής, το οποίο θα καταστήσει συνήθη πρακτική την παροχή βιώσιμων προϊόντων και υπηρεσιών, καθώς και την εφαρμογή βιώσιμων επιχειρηματικών μοντέλων, μετασχηματίζοντας τα καταναλωτικά πρότυπα έτσι ώστε εξαρχής να μην παράγονται απόβλητα.
Αυτό το πλαίσιο πολιτικής θα εφαρμοστεί σταδιακά, ενώ οι αξιακές αλυσίδες θα εξεταστούν κατά προτεραιότητα. Επίσης θα θεσπιστούν περαιτέρω μέτρα για τη μείωση των αποβλήτων: Θα διασφαλιστεί ότι η Ε.Ε. διαθέτει εύρυθμη εσωτερική αγορά για δευτερογενείς πρώτες ύλες υψηλής ποιότητας, ενώ θα ενισχυθεί η ικανότητα της Ε.Ε. να αναλαμβάνει την ευθύνη για τα απόβλητά της.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα λάβει νομοθετική πρωτοβουλία για μια πολιτική βιώσιμων προϊόντων, κατάλληλων για μια κλιματικά ουδέτερη και αποδοτική από πλευράς πόρων κυκλική οικονομία, με στόχο να μειωθούν τα απόβλητα και να διασφαλιστεί ότι οι επιδόσεις των πρωτοπόρων στη βιωσιμότητα θα επικρατήσουν προοδευτικά σε όλη την αγορά. Στον πυρήνα της πρωτοβουλίας αυτής θα βρίσκεται η διεύρυνση της Οδηγίας για τον οικολογικό σχεδιασμό πέρα από τα συνδεόμενα με την ενέργεια προϊόντα, ώστε το πλαίσιο της Οδηγίας να εφαρμοστεί σε όσο το δυνατόν ευρύτερο φάσμα προϊόντων.
Η ποσότητα των υλικών που χρησιμοποιούνται για συσκευασία αυξάνεται διαρκώς. Το 2017 τα απορρίμματα συσκευασίας στην Ευρώπη έφτασαν στο πρωτοφανές επίπεδο των 173 κιλών ανά κάτοικο, επίπεδο υψηλότερο από ποτέ. Για να διασφαλιστεί ότι όλες οι συσκευασίες στην αγορά της Ε.Ε. θα είναι επαναχρησιμοποιούμενες ή ανακυκλώσιμες με οικονομικά βιώσιμο τρόπο μέχρι το 2030, η Επιτροπή θα επανεξετάσει την Οδηγία 94/62 για να ενισχύσει τις υποχρεωτικές ουσιώδεις απαιτήσεις για τις συσκευασίες που θα επιτρέπονται στην αγορά της, ενώ θα εστιάσει και σε επιπλέον μέτρα, όπως είναι:
- Μείωση της (υπερβολικής) συσκευασίας και των απορριμμάτων συσκευασίας, μεταξύ άλλων μέσω του καθορισμού στόχων και άλλων μέτρων πρόληψης της δημιουργίας αποβλήτων.
- Προώθηση του σχεδιασμού με σκοπό την επαναχρησιμοποίηση και την ανακυκλωσιμότητα, λαμβανομένων υπόψη, μεταξύ άλλων, των περιορισμών στη χρήση ορισμένων υλικών συσκευασίας για συγκεκριμένες εφαρμογές –ιδίως όταν είναι δυνατή η χρήση εναλλακτικών επαναχρησιμοποιούμενων προϊόντων ή συστημάτων ή όταν τα καταναλωτικά αγαθά μπορούν να διακινούνται με ασφάλεια χωρίς συσκευασία.
- Εξέταση της δυνατότητας μείωσης της πολυπλοκότητας των υλικών συσκευασίας, συμπεριλαμβανομένου του αριθμού των υλικών και των πολυμερών που χρησιμοποιούνται.
Η νέα στρατηγική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την προστασία του καταναλωτή εστιάζει στην πράσινη μετάβαση της οικονομίας, στον ψηφιακό μετασχηματισμό της κοινωνίας, στην προστασία των ευπαθών ομάδων και στην αποτελεσματική εφαρμογή των δικαιωμάτων των καταναλωτών, ενώ δρα επικουρικά στην «πράσινη» συμφωνία και στο σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία CEAP 2.0, δύο εργαλεία που έχουν στόχο τη μείωση κατά το ήμισυ των αστικών αποβλήτων έως το 2030.
Στο σχετικό κείμενο τονίζεται ότι πρόθεση της Ε.Ε. είναι:
- Να ωθήσει τους καταναλωτές να επιλέγουν αγαθά φιλικά στο περιβάλλον.
- Να παράσχει στους καταναλωτές τις αναγκαίες αξιόπιστες πληροφορίες για την αειφορία προϊόντων και υπηρεσιών.
- Να καταπολεμήσει τους ψευδείς «πράσινους» ισχυρισμούς (greenwashing) που μπορεί να παραπλανήσουν τους καταναλωτές.
Στον οδικό χάρτη της νέας στρατηγικής περιλαμβάνεται η δημοσίευση των κοινών μεθόδων – εργαλείων για τη μέτρηση και τη γνωστοποίηση των περιβαλλοντικών επιδόσεων κατά τον κύκλο ζωής των προϊόντων και των οργανισμών (είναι σε εξέλιξη η ευρωπαϊκή δημόσια διαβούλευση), καθώς και η ψήφιση της 8ης τροποποίησης της Οδηγίας 94/62 για τις συσκευασίες και τα απόβλητά τους.
Καθυστερεί η Ελλάδα
Οι ελληνικές επιχειρήσεις παραγωγής υλικών συσκευασίας θα κληθούν να ανακαλύψουν ακόμα μια φορά τη συσκευασία μέσα από την οπτική της βιωσιμότητας, εφόσον επιθυμούν να διαθέτουν προϊόντα στις αγορές του εξωτερικού.
Στην τοπική αγορά όμως έχει παγιωθεί μια διαφορετική πραγματικότητα, η οποία αναλύεται στην τελευταία έκθεση της Επιθεώρησης της Περιβαλλοντικής Εφαρμογής της Ε.Ε. ( Environmental Implementation Review [EIR]).
Σύμφωνα με την έκθεση, δεν εφαρμόζεται η ευρωπαϊκή νομοθεσία στην Ελλάδα, η οποία εξακολουθεί να αντιμετωπίζει μεγάλα διαρθρωτικά προβλήματα στη διαχείριση των αποβλήτων, ενώ είναι περιορισμένη η πρόοδος που έχει σημειωθεί τα τελευταία δέκα χρόνια. Η παραγωγή απορριμμάτων αυξάνεται, ενώ τα ποσοστά ανακύκλωσης έχουν βελτιωθεί μόνο οριακά.
Επιπρόσθετα, αν και το εθνικό σχέδιο διαχείρισης αποβλήτων έχει επικαιροποιηθεί, έχουν καθυστερήσει σημαντικά τα περιφερειακά σχέδια που είναι απαραίτητα για την εφαρμογή της πολιτικής διαχείρισης αποβλήτων.
Τέλος, αν μελετήσουμε προσεκτικά τις εκθέσεις του ευρωπαϊκού ψηφιακού παρατηρητηρίου για τη μετάβαση κάθε χώρας-μέλους της Ε.Ε. στην κυκλική οικονομία, θα διαπιστώσουμε ότι δεν μεταδίδουν εφησυχαστικά μηνύματα οι δείκτες προόδου (key performance indicators [KPI]) που αφορούν την παραγωγή, την κυκλικότητα, την κλιματική ουδετερότητα και τη μηδενική ρύπανση.
Οι επιχειρήσεις «μεγάλης και μεσαίας έντασης κεφαλαίου» είναι σε θέση να εξελίξουν και να μετασχηματίσουν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους, ώστε να καλύψουν τις απαιτήσεις της νέας εποχής. Το πρόβλημα εστιάζεται στις επιχειρήσεις «μικρής έντασης», οι οποίες, εγκλωβισμένες εμπορικά στην ελληνική αγορά, θα κληθούν να ελιχθούν μεταξύ του υψηλού ενεργειακού κόστους και της συμπίεσης των τιμών από τις εισαγωγές. Γι’ αυτή την ευαίσθητη μερίδα των επιχειρήσεων θα πρέπει να εργαστεί η ελληνική πολιτεία, αξιοποιώντας τα νέα χρηματοδοτικά εργαλεία της Ε.Ε.
