Η τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα επιφύλασσε τις μεγαλύτερες ανατροπές από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ανατροπές που οδηγούν την ανθρωπότητα σε μια βίαιη επανεκκίνηση σε όλα τα επίπεδα.
Γράφει ο κ. Νίκος Ροδόπουλος (έντυπο τεύχος Σεπτεμβρίου 2022)
Η ευμάρεια τις δύο περασμένες δεκαετίες (τεχνητή ή μη), η παγκοσμιοποίηση και τελικά ο εφησυχασμός βρήκαν απροετοίμαστο τον πυρήνα των οικονομικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων συνολικά. Οι θεωρίες επί χάρτου δεν μπόρεσαν –ή δεν τόλμησαν– να αποτυπώσουν την επικινδυνότητα που ελλόχευε σε αυτό το φαινομενικά ήρεμο περιβάλλον. Η ακαδημαϊκή εμπειρία (εξαιρουμένου του Χένρυ Κίσινγκερ), τα εκατομμύρια των μελετών, καθώς και τα εκατομμύρια των χρημάτων που δαπανήθηκαν, πετάχτηκαν στο καλάθι των αχρήστων.
Το πρώτο φαινόμενο που παρουσιάστηκε ήταν οι λεγόμενες «διαταραχές» (ένας όρος που ελάχιστα αποτυπώνει την πραγματικότητα της απόλυτης κατάρρευσης) στις παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες.
Οι κυβερνήσεις σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες είχαν ξεχάσει αυτό που είχε πει ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα ο James Middleton Cox (υποψήφιος πρόεδρος των ΗΠΑ το 1920 και κυβερνήτης του Οχάιο): «Behind every great leader there was an even greater logistician» (Πίσω από κάθε μεγάλο ηγέτη υπάρχει ένας ακόμα μεγαλύτερος logistician).
Έτσι, όταν χρειαζόταν η συμμετοχή των logistician στο σχεδιασμό των παραγωγικών μοντέλων, το έργο αναλάμβαναν –κατ’ αποκλειστικότητα– οι οικονομολόγοι (βλέπε Milton Friedman), επικεντρώνοντας μονοδιάστατα και πάση θυσία στο κόστος και στο κέρδος, και όχι στην αρμονία και στη βιωσιμότητα των συστημάτων.
Η «μεγάλη έκρηξη»
Παραφράζοντας αυθαίρετα τον όρο της «μεγάλης έκρηξης» για τη δημιουργία του σύμπαντος, προσπαθώ να αποτυπώσω τη σπουδαιότητα της σημερινής «μεγάλης επανεκκίνησης» της ανθρωπότητας με κεντρικό άξονα την παραγωγική αλυσίδα αξιών και με βασικό πυλώνα τα Logistics. Στη νέα αυτή εποχή, τα Logistics –που εμπεριέχουν ή εμπεριέχονται στον όρο «εφοδιαστική αλυσίδα» (δεν έχει καμία σημασία)– αποτελούν αυτό που ιδιαίτερα παραστατικά περιγράφει ο γκουρού των Logistics John Gattorna, ως το κεντρικό περιφερειακό σύστημα αρτηριών του ανθρώπινου σώματος που μεταφέρει το απαραίτητο στοιχείο (το αίμα) για τη διατήρηση της ζωής.
Η επανεκκίνηση διακρίνεται σε τρεις συν μία ενότητες, οι οποίες αλληλεπιδρούν και αλληλοσυνδέονται, προσφέροντας μια νέα προοπτική, κυρίως για την Ευρώπη.
From global to regional
Ο μετασχηματισμός του παγκόσμιου μοντέλου ανάπτυξης σε περιφερειακό αποτελεί το πρώτο ουσιαστικό συστατικό για την αυτονομία, την ανθεκτικότητα και τη βιωσιμότητα των κοινωνιών. Σχεδόν όλοι πλέον οι «αξιωματούχοι» –ιδιαίτερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση– μιλούν γι’ αυτό. Περισσότερο όμως φαίνεται ότι αποτελεί μια –οφθαλμοφανή– διαπίστωση και ρητορική αναγκαιότητα (για τα αυτιά των Ευρωπαίων), παρά μια ουσιαστική διάθεση κεντρικού ανασχεδιασμού –εάν όχι δημιουργίας– ενός νέου παραγωγικού μοντέλου.
Από τη δεκαετία του ’70 η παγκόσμια οικονομία διαφοροποιήθηκε, ασπαζόμενη το μονεταρισμό και δράττοντας τις ευκαιρίες για χαμηλού κόστους παραγωγή, ενώ ταυτίστηκε με την πολιτική υποστήριξη, αναπτύσσοντας τη θεωρία ότι εκεί που γίνονται επενδύσεις, η εφαρμοζόμενη πολιτική πιέζεται (εκ των έσω) και διαφοροποιείται.
Έτσι δημιουργήθηκε ένα ιδιότυπο industry drain, με τη μετανάστευση των βιομηχανικών μονάδων σε fortune lands όπως είναι η Κίνα. Η γιγαντιαία αποβιομηχάνιση ισχυρών χωρών όπως είναι οι ΗΠΑ, η Γερμανία κ.ά. αποδυνάμωσε τον παραγωγικό ιστό, μετασχηματίζοντας τις μεγάλες οικονομίες σε οικονομίες παροχής υπηρεσιών ή, στην καλύτερη περίπτωση, σε μεταπρατικές. Με αυτό τον τρόπο χάθηκε το κεντρικό στοιχείο –και το πλεονέκτημα– που μέχρι τότε ονομαζόταν «κεφάλαιο». Το φαινόμενο Lehman Brothers το 2008, σήμανε την αρχή του τέλους.
From cost to autonomy
Η νέα δομή, πολυδαίδαλη, ασαφής και μεταβαλλόμενη, βρήκε πρόσφορο έδαφος στις κοινωνίες. Καταναλωτικά αγαθά που μέχρι πριν από λίγο καιρό ήταν σχεδόν αδύνατο να αποκτηθούν από τη λεγόμενη «μεσαία» τάξη, άρχισαν να γίνονται προσιτά. Ταυτόχρονα με την αύξηση του όγκου της παραγωγής, το μεταπρατικό εμπόριο και η παροχή υπηρεσιών δημιούργησαν ένα εικονικό περιβάλλον αφθονίας. Το τραπεζικό σύστημα «άνοιξε» προς όλους, προσφέροντας ακόμα περισσότερη ευμάρεια.
Στα του οίκου μας, μην ξεχνάμε ότι στα τέλη του ’80 σχεδόν το σύνολο των ελληνικών βιοτεχνιών αφανίστηκε, είτε μετακομίζοντας στη Βουλγαρία είτε ανταγωνιζόμενο τη φτηνή Κίνα, την Ινδία, τη Μαλαισία, την Ινδονησία κ.ά.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και κάθε κράτος ξεχωριστά απώλεσαν την οικονομική αυτονομία τους και τη δυνατότητα να διαχειριστούν τις ελάχιστες αλλά κρίσιμες ανάγκες για την εύρυθμη λειτουργία, την ανθεκτικότητα και τη βιωσιμότητά τους.
Το φαινόμενο αυτό εκδηλώθηκε με τραγικό τρόπο κατά την περίοδο της πανδημίας, όταν βασικά υγειονομικά υλικά έγιναν τα λάφυρα στις ιδιότυπες πειρατείες ισχυρότατων χωρών. Τελικά, «ο βασιλιάς ήταν γυμνός».
From profit to resilience
Το κέρδος θα βρίσκεται πάντοτε απέναντι από την ανθεκτικότητα. Οι αναδυόμενες ευκαιρίες επαναπροσδιορισμού των στόχων των κοινωνιών βρίσκουν αντίθετες τις δυνάμεις –αφανείς και εμφανείς– της κερδοσκοπίας. Το είδαμε στις εφοδιαστικές αλυσίδες με τους θαλάσσιους ναύλους, το είδαμε στην κρίση του πετρελαίου στο τέλος του ’21 και το ξαναβλέπουμε σήμερα με το φυσικό αέριο, αλλά και με τις πληθωριστικές τάσεις στο κόστος, οι οποίες δημιουργούν ένα κύμα ακρίβειας πολλές φορές αναίτιο –ως προς το μέγεθός του, τουλάχιστον. Σε όλα αυτά, κεντρικός άξονας είναι η υπερεξάρτηση, στην οποία πρώτος αναφέρθηκε ο Χένρι Κίσινγκερ, το 1974.
Όταν οι θεσμικές παρεμβάσεις των κρατών θα στραφούν με απόλυτη ευθύνη στην εξασφάλιση υψηλού βιοτικού επιπέδου για τη μεσαία τάξη, τότε θα μπορέσουμε, ίσως, να δούμε έναν κόσμο καλύτερο.
Institutional adequacy
Η ενωμένη Ευρώπη έχει παντελή έλλειψη θεσμικού πλαισίου. Στηρίζεται σε αφηγήματα και ευχολόγια. Η ακολουθία των καταστροφικών πολιτικών –ας μου επιτραπεί η επισήμανση, από την εποχή του Χέλμουτ Κολ– συνεχίζεται με παρόμοιες ή με ίδιες πολιτικές. Η πρόσφατη πανδημία προκάλεσε για πρώτη φορά μια ουσιαστική αντίδραση της Ευρώπης, αντίδραση η οποία όμως δεν συνεχίστηκε. Πέρα από τα policy papers, απαιτείται συνολική, ρεαλιστική και βιώσιμη στρατηγική.
Αντί επιλόγου
Το 500 π.Χ. ο Sun Tzu’s στο περίφημο βιβλίο του «Η τέχνη του πολέμου» ανέφερε ότι «η γραμμή μεταξύ της αποδιοργάνωσης και της τάξης βρίσκεται στα Logistics…» (The line between disorder and order lies in Logistics…). Χιλιάδες χρόνια μετά, ο Μέγας Ναπολέων έλεγε ότι «οι ερασιτέχνες συζητούν για τακτικές, οι επαγγελματίες για Logistics» –ηττημένος τελικά από τα Logistics της ίδιας του της χώρας, τα οποία δεν ήταν προετοιμασμένα για τον χειμώνα που ερχόταν.
Το ίδιο και σήμερα, οι παγκόσμιες οικονομικές δυνάμεις έχουν ηττηθεί, όχι γιατί δεν μπορούσαν να προβλέψουν ό,τι ερχόταν, αλλά γιατί οι προτεραιότητές τους ήταν διαφορετικές. Η διαταραχή στην αρμονία του παγκόσμιου περιβάλλοντος ήταν έτη φωτός μακριά από το προσδοκώμενο κέρδος.
Αντί να συνειδητοποιήσουν το μέγεθος της μοναδικής σπουδαιότητας των Logistics για την παγκόσμια οικονομία, οι ισχυροί επιμένουν στη διατήρηση του χάους της οικονομικής κατάρρευσης, με αποτέλεσμα να χάνονται στο βωμό του κέρδους οι ευκαιρίες που αναδύονται. Ο επαναπροσδιορισμός των προτεραιοτήτων και η επανεκκίνηση με ένα νέο, φρέσκο και ανθεκτικό παραγωγικό μοντέλο παραμένουν στα «προσεχώς», την ίδια στιγμή που η κλιματική αλλαγή αποτελεί το μεγαλύτερο παράγοντα διαταραχών σε όλο τον πλανήτη.
