Το Φεβρουάριο του 2022, ο καγκελάριος Σολτς σε ομιλία του στο γερμανικό κοινοβούλιο περιέγραψε την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία ως «καμπή» (zeitenwende). Τον Οκτώβριο του 2023 στην περιοχή της Μέσης Ανατολής ξεκίνησε μια νέα πολεμική σύρραξη, πρωτόγνωρη για τη διάρκειά της, μέχρι στιγμής. 
Ανάλυση του κ. Νίκου Ροδόπουλου (έντυπο τεύχος Νοεμβρίου 2023.
Όταν ο Σολτς μιλούσε για zeitenwende, ήταν σχετικά πρώιμη –ή μη αναγνωρίσιμη– η ανησυχία για το ρίσκο της εργαλειοποίησης των πολεμικών συρράξεων ως μοχλών πίεσης για την αναδιάταξη των παραγωγικών μοντέλων, της (όποιας) οικονομικής ηγεμονίας και, τελικά, των διεθνών συσχετισμών.
Σήμερα, με υπαρκτό το ρωσοουκρανικό μέτωπο (αλλά σε προσωρινή παύση τουλάχιστον μέχρι την άνοιξη του 2024), η Μέση Ανατολή ζει μια νέα πολεμική σύρραξη, ύστερα από μια τρομοκρατική επίθεση καλοσχεδιασμένη εδώ και πολύ καιρό, η οποία πέτυχε εν υπνώσει τις μυθικών διαστάσεων υπηρεσίες ασφαλείας και άνοιξε την Kερκόπορτα του μίσους και ενός τεράστιου λουτρού αίματος.
Είναι πλέον εμφανές ότι περνάμε σε μια νέα κατάσταση πολυμορφικής γεωπολιτικής αστάθειας, με τη δημιουργία πολλαπλών περιφερειακών συρράξεων που επηρεάζουν μεν την παγκόσμια οικονομία, αλλά ευτυχώς κρατούν ακόμα σε περιορισμένη εμπλοκή δυνάμεις που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν καθολική εμπλοκή των πάντων.
Εύλογα, όσο ενισχύεται η περιφερειακή αστάθεια, τόσο η οικονομία βιώνει σημαντικές διαταραχές. Το κεντρικό ερώτημα είναι εάν μπορούν οι παγκόσμιες κινητήριες δυνάμεις –που βρίσκονται προς το παρόν υπό οικονομική πίεση– να αντιδράσουν, δημιουργώντας μια ασπίδα ανθεκτικότητας.
Η Ευρώπη παραπαίει στο χείλος της ύφεσης, και η Κίνα βρίσκεται ήδη σε στασιμότητα. Από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, η οικονομία των ΗΠΑ και οι προοπτικές ανάπτυξής της είναι αβέβαιες. Τον τελευταίο χρόνο οι Αμερικανοί οικονομικοί αναλυτές διαφωνούν για την πιθανή κατεύθυνσή της. Τα 4 επικρατέστερα σενάρια είναι: α) ομαλή προσγείωση, β) ανώμαλη προσγείωση, γ) προσγείωση και δ) καμία προσγείωση.
Είναι απόλυτα κατανοητό ότι υπάρχει μια «πολυκρίση» (multi-crisis) με αντοχές και με συνεχείς απρόβλεπτες ή ακόμα και κατευθυνόμενες διαταραχές. Τις δυνατότητες αντίδρασης της γηραιάς ηπείρου φρενάρει η έλλειψη ηγεσίας στα ισχυρά κράτη της. Οι παλινδρομήσεις των ευρωπαϊκών ηγεσιών τις καθιστούν παρατηρητές, και όχι ενεργούς παράγοντες που θα μπορούσαν να επηρεάσουν το μέλλον.
Ο IMEC και η Ελλάδα
Κατά τη σύνοδο κορυφής της G20 στο Δελχί, η οποία πραγματοποιήθηκε το Σεπτέμβριο του 2023, η Ινδία, οι ΗΠΑ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Σαουδική Αραβία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία και η Ευρωπαϊκή Ένωση υπέγραψαν μνημόνιο κατανόησης (MoU) για τη δημιουργία του οικονομικού διαδρόμου Ινδίας – Μέσης Ανατολής – Ευρώπης. Ο διάδρομος αυτός θα δώσει ώθηση στην οικονομική ανάπτυξη μέσω της ενισχυμένης συνδεσιμότητας και της οικονομικής ολοκλήρωσης μεταξύ της Ασίας, της δυτικής Ασίας, της Μέσης Ανατολής και της Ευρώπης.
Ο νέος διάδρομος μεταξύ Ινδίας – ΗΑΕ – Σαουδικής Αραβίας – Ισραήλ – Κύπρου – Ελλάδας, προϋπολογισμού τουλάχιστον 20 δισ. δολαρίων, εμφανίζεται ως ο ισχυρός αντίπαλος του κινεζικού δρόμου του μεταξιού (One Belt, One Road Initiative), με κατάληξη την Ελλάδα και με περαιτέρω αναβάθμιση της χώρας μας ως διεθνούς και ύψιστης σημασίας εμπορικού κόμβου, αλλά και ως δυναμικού συμπρωταγωνιστή στο σχεδιασμό των διεθνών εφοδιαστικών αλυσίδων.
Η σημαντικότερη επίπτωση της νέας ανάφλεξης στη Μέση Ανατολή δεν είναι οι άμεσες και εύκολα μετρήσιμες οικονομικές απώλειες της Ελλάδας, αλλά ο κίνδυνος για τη μελλοντική αναβάθμιση του ρόλου της μέσα από το νέο οικονομικό διάδρομο (India – Middle East – Europe Economic Corridor [IMEC]).
Μάλιστα ο Αμερικανός πρόεδρος Μπάιντεν, σε πρόσφατη αποστροφή του λόγου του αναφέρει ως μία από τις αιτίες της ανάφλεξης το νέο οικονομικό διάδρομο και το ρόλο του Ισραήλ σε αυτόν. Τη σπουδαιότητα του IMEC εξάρει και ο Ινδός πρωθυπουργός Μόντι, δηλώνοντας ότι «αποτελεί τη βάση του διεθνούς εμπορίου για πολλές εκατοντάδες χρόνια που θα έρθουν».
Άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις
Οι διμερείς εμπορικές σχέσεις της Ελλάδας με το Ισραήλ παρουσιάζουν σημαντική βελτίωση τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με στοιχεία του Ελληνοϊσραηλινού Επιμελητηρίου, η Ελλάδα εξάγει προς το Ισραήλ πετρελαιοειδή, χαλκοσωλήνες, σιδηροσωλήνες, σύρματα, δομικά υλικά, μηχανολογικό εξοπλισμό και θειούχα. Στον τομέα των τροφίμων, η χώρα μας εξάγει κυρίως μαργαρίνες, παρασκευασμένα λαχανικά, φυτικά έλαια, νωπά φρούτα, προϊόντα ζαχαροπλαστικής και αρτοποιίας, μπίρες, ξηρούς καρπούς και γιαούρτια.
Αντίστοιχα, οι εισαγωγές από το Ισραήλ αφορούν πετρελαιοειδή, απορρίμματα μετάλλων, λιπάσματα, χαρτικά, πλαστικά, εντομοκτόνα και συναφή χημικά προϊόντα.
Η θετική πορεία των εξαγωγών, τόσο σε όγκο, όσο και σε αξία, εκτίναξε το ισοζύγιο κατά 110% μέσα σε 4 χρόνια, αλλά δυστυχώς γνωρίζουμε ότι αυτή η θετική πορεία θα ανακοπεί.
Ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι προς το παρόν δεν έχει κλείσει καμία πύλη εισόδου εμπορευματικών ροών και κυρίως το κεντρικό λιμάνι του Ασντότ, το οποίο λειτουργεί κανονικά. Το ίδιο συμβαίνει και με την παραγωγική υποδομή του Ισραήλ, η οποία εμφανίζεται ανεπηρέαστη.
Το μεγαλύτερο πλήγμα στις σχέσεις των δύο κρατών θα υποστεί ο κλάδος της παροχής υπηρεσιών. Η Ελλάδα αποτελεί τακτικό τουριστικό προορισμό των Ισραηλινών πολιτών, και μάλιστα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και προορισμός σύντομων διακοπών. Ο τουριστικός κλάδος ανησυχεί και περιμένει την ταχύτερη επίλυση της διένεξης, για να ανοίξει ξανά ο δρόμος της υποδοχής τουριστών. Να σημειωθεί ότι το 2022 είχαμε 20% αύξηση του τουρισμού από το Ισραήλ προς τη χώρα μας.
Το ίδιο συμβαίνει και με τη θαλάσσια σύνδεση της χώρας μας μέσω κυρίως του λιμανιού της Χάιφας και του λιμανιού της Λεμεσού. Οι εμπορευματικές ροές Ισραήλ, Κύπρου και Ελλάδας βρίσκονται πλέον σε μεγάλο κίνδυνο.
Δεν πρέπει να παραγνωριστεί και η ανησυχία για την εφαρμογή της διαχείρισης των Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών (ΑΟΖ). Τυχόν επιμήκυνση της διάρκειας της σύρραξης, ενδέχεται να επιφέρει σημαντικές καθυστερήσεις και ανασφάλεια στις μεγάλες εταιρείες εκμετάλλευσης στον άξονα Κύπρου, Ελλάδας και Αιγύπτου.
Την ίδια στιγμή, αναστάτωση επικρατεί σχετικά με τις ισραηλινές επενδύσεις σε τουριστικές μονάδες και υποδομές της χώρας μας. Φυσικά, οι μικρότερες επενδύσεις είναι πιθανότερο να επηρεαστούν εφόσον δεν επέλθει γρήγορα ειρήνευση στην περιοχή.
Γενικότερα, οι ευρύτερες σχέσεις της Ελλάδας με τον αραβικό κόσμο σε επιχειρηματικό και σε εμπορικό επίπεδο δεν δείχνουν να επηρεάζονται. Η μακροχρόνια εμπορική συνεργασία και η αμοιβαία εμπιστοσύνη δεν εμφανίζει στοιχεία τριγμών.
Δεν υπάρχει καλός πόλεμος
Η παγκόσμια αβεβαιότητα και η εύθραυστη οικονομική ανάπτυξη, πέρα από τις περιφερειακές συρράξεις, απειλούνται και από την αύξηση του εθνικιστικού μίσους και του φονταμενταλισμού, τα οποία έχουν τεράστιο κόστος σε ανθρώπινες ζωές. Εάν σε αυτά προσθέσουμε την ανάγκη για επαναφορά στην «κανονικότητα», οφείλουμε να συνυπολογίσουμε την τεράστια οικονομική επιβάρυνση των κοινοτήτων και των κρατών για την άμεση και την έμμεση αποκατάσταση υποδομών και πόρων.
Όλα αυτά τα κονδύλια (που θα δαπανηθούν και που εν μέρει θα στραφούν στην αμυντική βιομηχανία) θα αφαιρεθούν από την πραγματική οικονομία. Η μεγάλη εικόνα της ανάπτυξης μέσω των διεθνών εμπορικών σχέσεων και κυρίως μέσω της υλοποίησης του μεγαλόπνοου έργου του οικονομικού διαδρόμου IMEC, θα καθυστερήσει σημαντικά. Στο ίδιο πλαίσιο θα πρέπει να προσθέσουμε και την αποκατάσταση των σχέσεων των εμπλεκόμενων χωρών, η οποία θα χρειαστεί τεράστια προσπάθεια.
Επειδή, όπως είπε ο Αριστοτέλης, δεν είναι αρκετό να νικήσεις έναν πόλεμο αλλά είναι περισσότερο σημαντικό να οργανώσεις την ειρήνη, η επόμενη μέρα μάς φέρνει μπροστά σε σπουδαία ζητήματα που απαιτούν λύσεις. Η ορθολογική αντιμετώπιση των καταστάσεων, ιδιαίτερα στην ανατολική Μεσόγειο, θα αποτελέσει το στίβο των ισχυρών στρατηγικών διανοητών και τεχνοκρατών ή εμπειρογνωμόνων, οι οποίοι θα πρέπει να προετοιμάσουν την αναγκαία και δίκαιη πολιτική και οικονομική ανάπτυξη του βιοτικού επιπέδου των κοινωνιών.
