Crisis management: Χρειάζεται επαγγελματισμός και επαγρύπνηση

Είναι πλέον ιστορικά τεκμηριωμένο ότι η σύγχρονη μεταπολιτευτική Ελλάδα ακολούθησε μια πορεία συνεχούς διαχείρισης κρίσεων σε όλα τα επίπεδα και τους τομείς.

Γράφει ο κ. Νίκος Ροδόπουλος (τεύχος Απριλίου 2023)

Το καταγεγραμμένο αποτέλεσμα –ή το συμπέρασμα– για τη χώρα κατά την περίοδο της μεταπολίτευσης προέρχεται από έντονες περιόδους κρίσης, είτε αυτές ήταν πολιτικές, είτε οικονομικές, είτε κοινωνικές. Το ζητούμενο που μένει να δούμε είναι εάν η γιγαντιαία εμπειρία που συσσωρεύτηκε, δημιούργησε την αναγκαία γνώση, και εάν αυτή η γνώση με τη σειρά της έγινε κτήμα μιας εμφανούς –ή και σκιώδους– διοίκησης σε όλους ή στους περισσότερους τομείς δραστηριοποίησης.

Ένας εύκολος τρόπος προσέγγισης είναι η αυτόματη άρνηση κάθε θετικότητας (όποιας και εάν υπάρχει) σαρώνοντας συλλήβδην –και πετώντας στον κάλαθο των αχρήστων– κάθε προσπάθεια που βοήθησε τον τόπο να ξεπεράσει ή και να επουλώσει δύσκολες καταστάσεις ή πληγές. Αυτή η οριζόντια και άνευ όρων (σκέψης και διανόησης) αποκαθήλωση, ταυτόχρονα με το χαρακτηριστικό της βραχείας μνήμης, έχει δημιουργήσει επαναλαμβανόμενες –και σχεδόν πανομοιότυπες– κρίσεις, που δυσκολεύουν την εύρυθμη λειτουργία του κράτους, της πολιτείας, της οικονομίας και της κοινωνίας.

Σε αυτό το πλαίσιο δεν πρέπει να αγνοηθεί μια σειρά βασικών ανασταλτικών παραγόντων, όπως είναι ο «ραχατισμός» (με τη μεταφορά των υποχρεώσεων στο διηνεκές) ο «ωχαδερφισμός» (συνδυαστικά με το «ραχατισμό»), ο «ανευθυνοτισμός» (με την ουσιαστική έλλειψη υπευθυνότητας), ο «απολιτισμός» (με την έλλειψη ηθικής, αξιακής και πολιτισμικής κουλτούρας) και, τελικά, ο «ανεπαγγελματισμός» (με την έλλειψη του επιστημονικού και εφαρμοστικού επαγγελματισμού).

Όλα τα παραπάνω συγκλίνουν στην αναγκαιότητα μιας πυρηνικής επανεκκίνησης προς την κατεύθυνση της επανίδρυσης του κράτους και της οικονομικής δομής σε επίπεδο στρατηγικό, οργανωτικό και εκπαιδευτικό. Η αλλαγή της κουλτούρας δεν είναι θέμα μόνο θεσμών –που φυσικά είναι απαραίτητοι– αλλά κυρίως θέμα εκπαίδευσης και στρατηγικού σχεδίου.

Η διαχείριση κρίσεων ουσιαστικά είναι το σύνολο των διαδικασιών και των δράσεων με τις οποίες ένας οργανισμός (επιχείρηση, κράτος κλπ.) αντιμετωπίζει μια σημαντικά τυχαία διαταραχή που προκαλείται συνήθως από ένα τυχαίο και απρόβλεπτο γεγονός, το οποίο με τη σειρά του είναι επιβλαβές για τα εμπλεκόμενα μέρη (άνθρωπο, κοινωνία και επιχείρηση).

Ο τρόπος αντίδρασης σε αυτές τις καταστάσεις περιλαμβάνει μερικά βασικά στάδια. Η ανάγκη ύπαρξης μιας στρατηγικής που να εμπεριέχεται κυρίως στο στάδιο της προετοιμασίας, αποτελεί θεμελιώδες δομικό στοιχείο· ωστόσο τις περισσότερες φορές, εάν δεν αγνοείται, αποτελεί απλώς ένα κεφάλαιο κάποιου εγχειριδίου, το οποίο… ξεσκονίζεται μία, το πολύ δύο φορές το χρόνο.

Από τη μια πλευρά, αυτή των επιχειρήσεων, υπάρχει –συνήθως– μια ευδαιμονούσα νωχελικότητα και η αίσθηση ότι όταν τα πράγματα βαίνουν καλώς, τίποτα δεν πρόκειται να διαφοροποιηθεί, στρέφοντας την έννοια της επικινδυνότητας στον ανταγωνισμό που αναπτύσσεται εντός ή εκτός επιχείρησης. Από την άλλη πλευρά, αυτή του κράτους, υπάρχει πλήθος αναλυτών και υπηρεσιών συλλογής δεδομένων, οι οποίες προσπαθούν να ανακαλύψουν μοτίβα που θα προσφέρουν μια πιο ξεκάθαρη εικόνα, επιτρέποντας ταυτόχρονα μια σειρά προβλέψεων ή διαπιστώσεων.

Η πανδημία, της οποίας πρόσφατα κηρύξαμε τη λήξη, απέδειξε την ανεπάρκεια των συστημάτων ένθεν κακείθεν και την επικινδυνότητα της μεθοδολογίας της «εποπτευόμενης μάθησης» που λειτουργεί με υπαρκτά μοτίβα σε υπαρκτά δεδομένα. Πλην ίσως του «σπασίκλα» που κάθεται στο τελευταίο γραφείο και κανείς δεν του δίνει σημασία, ουδείς ασχολήθηκε με δεδομένα που, ενώ υπήρχαν, θεωρούνταν αδύνατο να υπάρξουν ή δεν ήταν «ορατά» και «αναγνωρίσιμα» στις μεθοδολογίες των εμπλεκομένων. Χαριτολογώντας δε, παρουσιάζονταν με μοτίβο συχνής επανάληψης από τη βιομηχανία του Χόλυγουντ.

Κλείνοντας, η αποτυχία στη διαχείριση κρίσεων πρέπει να ωθεί προς τη δημιουργία καινοτομίας σκέψης, πρακτικών, πολιτικών και κανόνων. Αυτά είναι τα κεντρικά στοιχεία που θα ενεργοποιήσουν τους μηχανισμούς προετοιμασίας για την επόμενη κρίση. Γιατί κρίσεις θα υπάρχουν πάντα, και θα δημιουργούν διαταραχές που πιθανώς να μην είναι εύκολα διαχειρίσιμες.

Η εμπειρία της χώρας μας σε θέματα διαχείρισης κρίσεων τής δίνει ένα πλεονέκτημα σε σχέση με την εφησυχασμένη Ευρώπη. Τελικά, μπορούμε να κάνουμε τη διαφορά και να «πουλήσουμε» την εμπειρία μας.

Το δέον γενέσθαι ανά στάδιο

Ο τρόπος αντίδρασης σε καταστάσεις κρίσης περιλαμβάνει τρία βασικά στάδια, τα οποία προϋποθέτουν αντίστοιχες δράσεις και είναι τα εξής:

1. Η προετοιμασία: Η προετοιμασία ενός οργανισμού (κρατικού, επιχειρηματικού κλπ.) περιλαμβάνει τη δημιουργία και τη δοκιμή τρόπων και πρακτικών αντιμετώπισης διαφορετικού τύπου κρίσεων και διαταραχών. Η ανάγκη αναγνώρισης των επιμέρους κινδύνων και η δημιουργία ενός όσο το δυνατόν ολοκληρωμένου σχεδίου αντιμετώπισης, αποτελεί πυρηνικής σημασίας δράση. Η ύπαρξη ενός μηχανισμού παρακολούθησης, ο οποίος θα δημιουργεί και θα εγείρει προειδοποιητικά μηνύματα, είναι απαραίτητη διαδικασία που πρέπει να παρακολουθείται επισταμένα από εξειδικευμένους εμπειρογνώμονες.
2. Η αντιμετώπιση: Η εκ των προτέρων ύπαρξη στρατηγικού σχεδίου αντιμετώπισης έκτακτων καταστάσεων και η διαμόρφωσή του αναλόγως του είδους και του μεγέθους της κρίσης, όπως ήδη έχει αναφερθεί ,είναι μονόδρομος για τη βιωσιμότητα επιχειρήσεων και κοινωνιών. Η ορθή αντιμετώπιση μιας κρίσης προϋποθέτει σαφές στρατηγικό σχέδιο, εξειδικευμένες ομάδες ανθρώπων αλλά και υποδομές. Όλοι αυτοί οι παράγοντες μπορούν να εξασφαλίσουν ότι θα υπάρξουν οι μικρότερες επιπτώσεις και απώλειες.
3. Η διαχείριση μετά την κρίση: Το σχέδιο αποκατάστασης και επαναφοράς στην όποια κανονικότητα αποτελεί μια σπουδαία διαδικασία, η οποία πλέον στηρίζεται στα νέα δεδομένα που παράχθηκαν από τις τελικές επιπτώσεις της κρίσης. Η πειθαρχημένη αλλά και ταχεία αποκατάσταση είναι επίσης μέρος ενός (προ)διαμορφωμένου σχεδίου που έχει δημιουργηθεί από την ομάδα των υφιστάμενων εμπειρογνωμόνων. Η ομάδα αυτή, μάλιστα, μπορεί να ενισχυθεί με την προσθήκη νέων ειδικών. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος στο μετά την κρίση στάδιο είναι ο εφησυχασμός που επέρχεται μετά τη μεγάλη κόπωση του σταδίου της αντιμετώπισης. Σε αυτό το χρονικό σημείο, η ευθύνη των διοικούντων είναι τεράστια, γιατί η επικινδυνότητα δημιουργίας νέων διαταραχών, λόγω αμέλειας, είναι αυξημένη.