Βρισκόμαστε στην αυγή μιας νέας εποχής στο χώρο των μεταφορών και της εφοδιαστικής αλυσίδας, με εξελίξεις που διαμορφώνονται τόσο από τη ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη όσο και από τις κομβικές στρατηγικές που πλαισιώνουν την ανάπτυξη αυτή.
Άρθρο του δρ. Άγγελου Αμδίτη, προέδρου του ERΤΙCO – ITS Europe και διευθυντή Έρευνας και Ανάπτυξης του Ε.Π.Ι.Σ.Ε.Υ. / ΕΜΠ (έντυπο τεύχος Μαΐου 2024).
Οι τεχνολογίες της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης, στο κατώφλι της οποίας βρισκόμαστε, προσφέρουν εκρηκτικές δυνατότητες και ευκαιρίες για τις ελληνικές επιχειρήσεις του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, ενώ ταυτόχρονα επηρεάζουν την ένταση συμμετοχής τους στις εγχώριες και στις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας.
Το Διαδίκτυο των Πραγμάτων (Internet of Things [IoT]) και το Διαδίκτυο της Κινητικότητας, η ηλεκτροκίνηση, η αυτοματοποιημένη και διασυνδεδεμένη οδήγηση, τα συνεργατικά συστήματα μεταφορών, τα συστήματα μηχανικής εκμάθησης, η τεχνητή νοημοσύνη, η οικονομία των πλατφορμών και η ανάλυση δεδομένων είναι μερικές μόνο από τις τεχνολογίες που έχουν τη δυνατότητα να μετασχηματίσουν τις διαδικασίες παραγωγής, να εισαγάγουν νέα επιχειρηματικά μοντέλα και να οδηγήσουν τον τομέα των μεταφορών και της εφοδιαστικής σε ριζική αναδιάρθρωση.
Κι ενώ οι αλλαγές που καταγράφονται στο παγκόσμιο γίγνεσθαι του εν λόγω τομέα προχωρούν με εκθετικούς ρυθμούς, και η αυξανόμενη ψηφιοποίηση αλλάζει το τοπίο, βλέπουμε σταδιακά όλο και περισσότερους οργανισμούς και εταιρείες να επανακαθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο βλέπουν την εφοδιαστική αλυσίδα και να αντικαθιστούν την υφιστάμενη, γραμμική προσέγγιση με ένα πιο ολιστικό και δυναμικό μοντέλο που προσφέρει μεγαλύτερη διασύνδεση των παραδοσιακών κόμβων και γεννά τα Ψηφιακά Εφοδιαστικά Δίκτυα (Digital Supply Chain Networks – DSNs).
Τα DSN έχουν αρχίσει ήδη να αποτελούν την πηγή του σημαντικότερου ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος για τις επιχειρήσεις ανά τον κόσμο. Και είναι γεγονός ότι όσο ταχύτερα και αποτελεσματικότερα καταφέρνει μια επιχείρηση να προσαρμοστεί στις αλλαγές αυτές, τόσο μεγαλύτερα είναι τα οφέλη που λαμβάνει σε επίπεδο επίτευξης εσόδων, μείωσης κόστους, ικανοποίησης πελατών, βελτιστοποίησης διαδικασιών κτλ.
Η ουσία των Logistics 4.0 είναι η δυνατότητα που δίνεται στις επιχειρήσεις να γεφυρώσουν τον φυσικό με τον ψηφιακό κόσμο σε πραγματικό χρόνο και σε διαρκή βάση, μέσω της διασύνδεσης και της διαλειτουργικότητας μεταξύ φυσικών αντικειμένων (π.χ. μηχανημάτων, συσκευών, προϊόντων, αποθηκών, οχημάτων, εξοπλισμού) και ψηφιακών συστημάτων.
Το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Συστημάτων Επικοινωνιών και Υπολογιστών (Ε.Π.Ι.Σ.Ε.Υ.) του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ) και η ομάδα μας Ι-SENSE Group έχουν ήδη αρχίσει να παράγουν καινοτόμες τεχνολογικές λύσεις που μπορούν να αξιοποιηθούν στην αγορά της εφοδιαστικής, τεχνολογίες ΙοΤ και ευφυή συστήματα και πλατφόρμες που έχουν σχεδιαστεί μέσα από μεγάλες ερευνητικές συμπράξεις και τα οποία βελτιώνονται και παραμετροποιούνται καθημερινά μέσα από τεχνοβλαστούς, ώστε να καλύπτουν πάντα τις τρέχουσες και τις αναδυόμενες ανάγκες της αγοράς στο χώρο της εφοδιαστικής.
Η χρήση τέτοιων συστημάτων μπορεί βεβαίως να προσφέρει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην ίδια την επιχείρηση, ενώ αποτελεί παράλληλα έναν ισχυρό πόλο ανάπτυξης για την εθνική οικονομία, σε έναν τόσο νευραλγικό τομέα όπως είναι η εφοδιαστική αλυσίδα.
Στον ελληνικό χώρο παρατηρούμε ότι οι επιχειρήσεις έχουν αρχίσει διστακτικά να υιοθετούν λύσεις πληροφορικής, ενώ είναι λίγα ακόμα τα παραδείγματα εταιρειών που χρησιμοποιούν έξυπνα συστήματα για να προβλέψουν τη μελλοντική τους ζήτηση και για να διαχειριστούν τους αποθηκευτικούς χώρους και το στόλο τους.
Την ίδια στιγμή, οι εταιρείες πληροφοριακών συστημάτων και αυτοματισμών έχουν αναπτύξει ήδη λύσεις για να καλύψουν τις σύγχρονες ανάγκες, ενώ οι ερευνητικές κοινοπραξίες εντείνουν τη δημιουργία πιλότων, δίνοντας έμφαση στα έξυπνα πληροφοριακά συστήματα, στους αυτοματισμούς αποθήκης, στα ρομπότ, στα μεγάλα δεδομένα, στους ρομποτικούς βραχίονες, στην τεχνολογία blockchain, στην επαυξημένη πραγματικότητα, στους εκτυπωτές 3D κ.ά.
Ωστόσο είναι σύνθετος ο δρόμος για να φτάσουν τα ερευνητικά αποτελέσματα στην αγορά και να μεταφραστούν σε επιχειρηματική καινοτομία, και οι λόγοι είναι σημαντικοί:
- Τα οφέλη μιας κοστοβόρας επένδυσης σε νέες τεχνολογίες δεν έχουν γίνει ξεκάθαρα και προβλέψιμα.
- Το περιβάλλον είναι ευμετάβλητο.
- Οι πολιτικές παροχής κινήτρων και διευκόλυνσης των επενδύσεων χρήζουν ενίσχυσης.
- Οι υποδομές είναι ανεπαρκείς.
- Το ανθρώπινο δυναμικό συνήθως δεν είναι κατάλληλα καταρτισμένο για να ενσωματώσει αυτές τις αλλαγές στο χώρο εργασίας του.
Σημείο τομής και καμπής
Εύλογα, λοιπόν, συμπεραίνουμε ότι για την επένδυση σε τεχνολογικές υποδομές που έχουν ζωτική σημασία στην πορεία προς την 4η Βιομηχανική Επανάσταση, πρώτα είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε ότι ο ψηφιακός μετασχηματισμός δεν αφορά μόνο την τεχνολογία, αλλά προκύπτει στο σημείο τομής μεταξύ ανθρώπων, επιχειρήσεων και τεχνολογίας.
Βασίζεται σε πολλά δομικά στοιχεία και διαπνέει το επιχειρησιακό έργο σε όλα του τα επίπεδα. Αφορά τη στρατηγική, τις υποδομές, τον εξοπλισμό, την κουλτούρα, τις οργανωτικές διαδικασίες αλλά και το ανθρώπινο δυναμικό, όσον αφορά την εκπαίδευση και τις δεξιότητές του. Εάν δεν λειτουργούν από κοινού τα τρία στοιχεία του προαναφερθέντος σημείου τομής, δεν μπορεί μια επιχείρηση να αναλογιστεί πλήρως τα οφέλη της ψηφιοποίησης.
Για να πλοηγηθούμε σωστά στις αλλεπάλληλες αλλαγές, απαιτείται τεχνογνωσία και υψηλά επίπεδα ψηφιακού αλφαβητισμού. H εκπαίδευση και η διά βίου μάθηση είναι κλειδιά που θα καθορίσουν το τοπίο. Ειδικά στην ελληνική αγορά εργασίας, το χάσμα μεταξύ της ζήτησης και της προσφοράς δεξιοτήτων αναμένεται να διευρυνθεί στο μέλλον, την ώρα που ο διεθνής ανταγωνισμός θα εντείνεται και οι επιχειρήσεις θα καλούνται να ενσωματώνουν τις νέες τεχνολογίες στην παραγωγική διαδικασία συστηματικά και ταχύτερα.
Για να αντιμετωπίσουν οι επιχειρήσεις τη συγκεκριμένη πρόκληση θα χρειαστεί να στραφούν στην έρευνα και στην εκπαίδευση και να μεριμνήσουν για την ανάπτυξη των απαραίτητων οριζόντιων γνωσιακών δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού τους. Σε αυτό το πλαίσιο, το τρίγωνο έρευνας, εκπαίδευσης και καινοτομίας θα αποκτήσει ζωτικό ρόλο για τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων του τομέα της εφοδιαστικής αλυσίδας.
Η ανάπτυξη και η διάχυση της καινοτομίας που παράγεται από την επιστημονική έρευνα είναι καίριας σημασίας και έχει έντονες αναπτυξιακές προοπτικές για τη δυναμική της οικονομίας και της κοινωνίας γενικότερα. Το κλειδί για την επιτυχία του ψηφιακού μετασχηματισμού είναι να αξιοποιηθούν τα καινοτόμα ερευνητικά αποτελέσματα και οι τεχνολογίες που αναπτύσσονται από τα ελληνικά ερευνητικά ιδρύματα και τους τεχνοβλαστούς τους, και ακολούθως να γίνουν επενδύσεις στην καινοτομία και στην τεχνολογική ανάπτυξη, ώστε να επιτευχθεί ο μετασχηματισμός της καινοτομίας σε εμπορικό προϊόν.
Τα πρωτοποριακά ερευνητικά αποτελέσματα στο πλαίσιο της Βιομηχανίας 4.0 προσφέρουν πρωτοφανείς τεχνολογικές ευκαιρίες, τις οποίες οφείλουν να αξιοποιήσουν οι ελληνικές επιχειρήσεις. Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι για να πετύχει ο ψηφιακός μετασχηματισμός με την αφομοίωση νέων τεχνολογιών, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ύπαρξη μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής που θα αφορά επιχειρησιακές ροές και διαδικασίες σε όλο το φάσμα της αλυσίδας: από την εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού και την εξυπηρέτηση πελατών μέχρι τη διασφάλιση της ποιότητας των δεδομένων και τα θέματα ασφαλείας.
Παράλληλα, οφείλουμε οπωσδήποτε να υπολογίσουμε ότι οι εσωτερικές κινήσεις μιας επιχείρησης προς τον ψηφιακό μετασχηματισμό πρέπει να συνοδεύονται από την ένταξή της σε ευρύτερα διεθνή οικοσυστήματα ψηφιοποιημένων εφοδιαστικών αλυσίδων, καθώς αυτό είναι το «διαβατήριο» για άμεση πρόσβαση σε αγορές του εξωτερικού.
Ο ψηφιακός μετασχηματισμός προκαλεί σημαντικές αλλαγές στα υφιστάμενα επιχειρησιακά μοντέλα ορίζοντας ένα νέο επιχειρηματικό περιβάλλον, ενώ ανεβάζει στο προσκήνιο ένα φάσμα πιο σύνθετων εργασιών, οι οποίες θα επηρεάσουν τις απαιτήσεις σε επίπεδο εργασίας και δεξιοτήτων στην Ευρώπη, κατά τις επόμενες δεκαετίες.
Η γέφυρα μεταξύ δύο κόσμων
Ανά τον κόσμο, ο ψηφιακός μετασχηματισμός των επιχειρήσεων της εφοδιαστικής αλυσίδας συντελείται με την υιοθέτηση έξυπνων συστημάτων που βασίζονται στο Διαδίκτυο των Πραγμάτων, δηλαδή στο διασυνδεδεμένο δίκτυο φυσικών συσκευών, οχημάτων και άλλων αντικειμένων με ενσωματωμένους αισθητήρες, λογισμικό και συνδεσιμότητα δικτύου που τους επιτρέπει να συλλέγουν και να ανταλλάσσουν δεδομένα.
Η τεχνολογία IoT μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παρακολούθηση της θέσης, της κίνησης και της κατάστασης των αγαθών σε πραγματικό χρόνο, επιτρέποντας την αποδοτικότερη και αποτελεσματικότερη διαχείριση της εφοδιαστικής αλυσίδας. Τα δεδομένα που παράγονται μπορούν στη συνέχεια να χρησιμοποιηθούν για διάφορους σκοπούς, μεταξύ των οποίων οι βασικότεροι είναι:
- Η βελτιστοποίηση των διαδρομών αποστολής.
- Η μείωση του κόστους μεταφοράς.
- Η ελαχιστοποίηση των διαταραχών της αλυσίδας εφοδιασμού.
- Η βελτίωση της διαχείρισης της αποθήκης.
- Η παρακολούθηση των επιπέδων αποθεμάτων σε πραγματικό χρόνο –άρα και η αποτελεσματικότερη χρήση του αποθηκευτικού χώρου.
- Η συντήρηση της πρόβλεψης, για την προληπτική αναγνώριση των αποτυχιών του εξοπλισμού.
Το ΙοΤ αποκτά νόημα όταν εφαρμόζεται σε όλο το μήκος της αλυσίδας αξίας και μπορεί να αφορά διαδικασίες όπως, μεταξύ άλλων, είναι:
- Η αυτοματοποιημένη αναπλήρωση αποθεμάτων βάσει προγνωστικών.
- Η αξιοποίηση τεχνολογιών επαυξημένης πραγματικότητας κατά την εκτέλεση εργασιών στις αποθήκες (π.χ. φόρτωση – εκφόρτωση).
- Η αξιοποίηση συνεργατικών ρομπότ για την εκτέλεση εργασιών με μειωμένο κόστος.
- Ο βελτιστοποιημένος προγραμματισμός και η εκτέλεση παραγγελιών με τη χρήση προηγμένων analytics.
- Η ανάπτυξη ψηφιακού αποτυπώματος (digital twin) της παραγωγικής μονάδας, για την πρόβλεψη της δυναμικότητάς της.
- Η αξιοποίηση αυτόνομων οχημάτων και ο διαμοιρασμός πόρων.
- Η βελτιστοποίηση διαδικασιών και κόστους σε επίπεδο last mile.
