Η ασφαλής μεταφορά επικίνδυνων εμπορευμάτων στο οδικό και στο σιδηροδρομικό δίκτυο απαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις και ιδιαίτερη προσοχή σε όλα τα στάδια, ενώ υπόκειται σε αυστηρούς κανονισμούς για το ίδιο το φορτίο, τη σήμανση, τη συσκευασία, το όχημα, τον οδηγό κλπ.
Άρθρο του δρ. – μηχ. Δ.Β. Κουλοχέρη, αναπληρωτή καθηγητή Ε.Μ.Π., διευθυντή του Εργαστηρίου Οχημάτων (έντυπο τεύχος Ιουνίου 2023).
Ο όρος «χερσαία μεταφορά» στην Ελλάδα περιλαμβάνει την οδική μεταφορά, η οποία πρέπει να συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις της συμφωνίας ADR (Accord european relatif au transport international des merchandises Dangereuses par Route), καθώς και τη σιδηροδρομική μεταφορά, η οποία πρέπει να συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις του κανονισμού RID (Regulations concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Rail).
Η συμφωνία ADR και ο κανονισμός RID αναθεωρούνται ανά διετία, ενσωματώνοντας τις αλλαγές που προτείνονται από τις θεσμοθετημένες διεθνείς ομάδες εργασίας. Η ελληνική νομοθεσία σήμερα είναι εναρμονισμένη με τις διατάξεις της Οδηγίας 2008/68/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, σχετικά με τη χερσαία μεταφορά επικίνδυνων εμπορευμάτων, ενώ σύντομα αναμένεται η επικαιροποίηση αυτής.
Σε κάθε συμφωνία / κανονισμό περιγράφονται οι απαιτήσεις που αφορούν το μεταφερόμενο εμπόρευμα, το μεταφορικό μέσο, τον τρόπο μεταφοράς αυτού (π.χ. τον τύπο της συσκευασίας), τις υποδομές και το εμπλεκόμενο ανθρώπινο δυναμικό. Οι απαιτήσεις αυτές είναι αυστηρές, καθώς βασική προτεραιότητα αποτελούν η προστασία της ζωής και του περιβάλλοντος.
Αυστηροί κανόνες
Αναλυτικότερα, τα επικίνδυνα εμπορεύματα πρέπει να συσκευάζονται με συγκεκριμένες προδιαγραφές, ώστε να αντέχουν στις συνθήκες της διακίνησης και της μεταφοράς. Πρέπει να φέρουν την κατάλληλη σήμανση, ώστε να καταδεικνύονται η φύση του εμπορεύματος και οι κίνδυνοι που απορρέουν από πιθανό ατύχημα, ενώ σε ειδικές περιπτώσεις, όπως είναι για παράδειγμα τα λεγόμενα «εμπορεύματα ισχυρών συνεπειών», προβλέπεται η σύνταξη ειδικού σχεδίου ασφαλείας (security) για τη μεταφορά τους.
Ακολούθως, το μέσο μεταφοράς, πρέπει να είναι κατάλληλων τεχνικών προδιαγραφών, ώστε να διεξάγεται με ασφάλεια η μεταφορά των επικίνδυνων εμπορευμάτων. Έτσι, εκτός του ότι πρέπει να πληροί τις απαραίτητες τεχνικές προδιαγραφές που καθορίζονται από διεθνή πρότυπα, κανονισμούς και Οδηγίες, το μέσο μεταφοράς πρέπει να ελέγχεται σε τακτά χρονικά διαστήματα, ώστε να εξασφαλίζεται η διαρκής συμμόρφωσή του με αυτά.
Το ανθρώπινο δυναμικό, που συμμετέχει στη μεταφορά επικίνδυνων εμπορευμάτων και το οποίο αναφέρεται στη συμφωνία / κανονισμό, πρέπει να έχει λάβει την κατάλληλη κατάρτιση που σχετίζεται άμεσα με το ρόλο του στη μεταφορική αλυσίδα. Μέλη του προσωπικού, όπως είναι ο οδηγός οχήματος, ο επιθεωρητής δεξαμενής και ο επιθεωρητής οχήματος, λαμβάνουν εξειδικευμένη επαγγελματική κατάρτιση και αντίστοιχη πιστοποίηση. Η κατάρτιση αυτών επικαιροποιείται σε τακτά χρονικά διαστήματα.
Ειδικός σύμβουλος
Ιδιαίτερα σημαντικός είναι ο ρόλος του Συμβούλου Ασφαλούς Μεταφοράς Επικίνδυνων Εμπορευμάτων (ΣΑΜΕΕ), καθώς είναι το εξειδικευμένο – πιστοποιημένο άτομο που συμβουλεύει και υποδεικνύει τον τρόπο ασφαλούς μεταφοράς σε κάθε επιχείρηση που διακινεί ή μεταφέρει επικίνδυνα εμπορεύματα. Ειδικότερα, ο ΣΑΜΕΕ συνδράμει στην ανάπτυξη και στην υλοποίηση σχεδίων διαχείρισης κινδύνων, στην εκπαίδευση του εμπλεκόμενου προσωπικού και στην αξιολόγηση της συμμόρφωσης προς τους κανονισμούς, με σκοπό να προστατεύσει την υγεία και την ασφάλεια του προσωπικού, του κοινού και του περιβάλλοντος.
Τέλος, και οι υποδομές πρέπει να είναι κατάλληλες για την ασφαλή μεταφορά επικίνδυνων εμπορευμάτων. Για το λόγο αυτό, υπάρχουν συγκεκριμένες απαιτήσεις για τις σήραγγες αλλά και για τους χώρους φορτοεκφόρτωσης, στάθμευσης και ελέγχου των οχημάτων.
Τεχνολογίες αιχμής
Η μεταφορά των επικίνδυνων εμπορευμάτων αποτελεί ένα σημαντικό τομέα των μεταφορών -άρα και της οικονομίας- ο οποίος εξελίσσεται συνεχώς, καθώς αξιοποιεί τις τεχνολογικές εξελίξεις και προσαρμόζεται στις αυξανόμενες απαιτήσεις της κοινωνίας και της νομοθεσίας. Σε αυτό το πλαίσιο, τα οχήματα εναλλακτικών καυσίμων που αναδεικνύονται σε σημαντική τάση, εντάσσονται και στην οδική μεταφορά επικίνδυνων εμπορευμάτων. Η χρήση εναλλακτικών καυσίμων έχει –δυνητικά- θετικά αποτελέσματα, θέτοντας ταυτόχρονα νέες προκλήσεις και περιορισμούς που πρέπει να αντιμετωπιστούν. Επιπλέον, η εξέλιξη της αυτόνομης οδήγησης επηρεάζει σημαντικά την οδική μεταφορά επικίνδυνων εμπορευμάτων, καθώς μπορεί να προσφέρει μεγαλύτερη ασφάλεια και ταχύτητα.
Ασφαλέστερη μεταφορά επικίνδυνων εμπορευμάτων υπόσχονται και οι τεχνολογίες αιχμής, όπως είναι το Cloud Computing και τα Big Data, τα οποία σχετίζονται με τις εξελίξεις στην ασύρματη μετάδοση δεδομένων, στη διαχείριση μεγάλου όγκου δεδομένων και στους αισθητήρες που είτε βρίσκονται πάνω στο μέσο μεταφοράς είτε μπορούν να τοποθετηθούν σε αυτό. Αξιοποιώντας αυτές τις τεχνολογίες, μπορούν να είναι διαθέσιμα σε πραγματικό χρόνο δεδομένα σχετικά με τα χαρακτηριστικά των κινδύνων, την κατάσταση και την ακριβή θέση των επικίνδυνων εμπορευμάτων, ενώ παρέχονται πληροφορίες σχετικές με την τεχνική κατάσταση του οχήματος.
Με το βλέμμα στο μέλλον, είναι εμφανής η ανάγκη για αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου της χερσαίας μεταφοράς επικίνδυνων εμπορευμάτων, καθώς η μετάβαση σε περισσότερο βιώσιμες λύσεις (με την ηλεκτροκίνηση και την υδρογονοκίνηση) προχωρά γρήγορα, ενώ παράλληλα εξελίσσεται η χρήση τεχνολογιών αιχμής, όπως είναι η αυτόνομη οδήγηση, το platooning, τα drone, τα προηγμένα συστήματα παρακολούθησης και ανίχνευσης βλαβών και οι τεχνικές διαχείρισης κινδύνου.
