Κάθε βιομηχανική επανάσταση έχει νικητές και ηττημένους. Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση που ουσιαστικά αντικατοπτρίζει την έκρηξη της τεχνολογικής εξέλιξης μέσω της τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ ή AI, από τον αγγλικό όρο artificial intelligence), δεν μπορεί να αποτελεί εξαίρεση.
Γράφει ο κ. Νίκος Ροδόπουλος (τεύχος Μαΐου 2023).
Η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) υπήρχε και στο παρελθόν. Σημαντικές τεχνολογικές εφαρμογές στηρίχθηκαν στις βασικές αρχές της και, παρότι επηρέασαν σημαντική μερίδα του ενεργού παραγωγικού πληθυσμού, δεν είχαν αναδειχθεί τόσο όσο με την έλευση των τελευταίων εφαρμογών της, όπως είναι το OpenAI και το ChatGPT.
Το άγνωστο εύρος εφαρμογής της ΤΝ προκαλεί ένα φόβο για το κατά πόσο η τεχνολογία και η ΤΝ θα αντικαταστήσουν ειδικότητες εργαζομένων σε ένα μεγάλο φάσμα δραστηριοτήτων. Η αλήθεια είναι ότι αυτός ο φόβος δεν είναι αδικαιολόγητος. Όντως θα υπάρξει –υπάρχει ήδη– αντικατάσταση του ανθρώπινου παράγοντα από έξυπνες μηχανές.
Η ρομποτική, η αυτοματοποίηση των παραγωγικών διαδικασιών, η απεριόριστη δυνατότητα υπολογιστικής ισχύος, τα άπειρα δεδομένα (πραγματικά ή ψεύτικα) και οι περίπλοκοι αλγόριθμοι βρίσκονται ήδη εδώ. Το Μάρτιο του ’23 η Goldman Sachs ανέφερε ότι η ΤΝ θα επηρεάσει 300 εκατ. απασχολούμενους σε βάθος χρόνου. Ωστόσο, την ίδια στιγμή, νέες, ποιοτικότερες και πιο καλοπληρωμένες θέσεις εργασίας αναδύονται από την επέκταση της δημιουργίας και της χρήσης συστημάτων ΤΝ.
Η Anna Salomons, καθηγήτρια στο Utrecht University School of Economics της Ολλανδίας, αναφέρει χαρακτηριστικά ότι το 60% των σημερινών ειδικοτήτων δεν υπήρχαν το 1940. Άρα βλέπουμε μια μεγάλη μετατόπιση του παραγωγικού τομέα (πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς) προς νέες συνθήκες και νέες σταθερές.
Η ΤΝ δεν επηρεάζει μόνο το εργασιακό μοντέλο αλλά και τη γεωπολιτική στρατηγική των μεγάλων δυνάμεων. Ο Antony Blinken (USA Secretary of State) είπε: «Οι παγκόσμιες δυνάμεις ανταγωνίζονται στη δημιουργία και στην ανάπτυξη νέων τεχνολογιών, όπως η ΤΝ και οι κβαντικοί υπολογιστές, τα οποία μπορούν να διαμορφώσουν τα πάντα στη ζωή μας: από το πού θα παίρνουμε την ενέργεια και το πώς θα εκτελούμε τις εργασίες μας, μέχρι το πώς θα πολεμάμε στους πολέμους μας». Η δήλωση αυτή φωτογραφίζει το μεγάλο παιχνίδι εξουσίας μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας. Ένα παιχνίδι που βρίσκεται και θα βρίσκεται σε συνεχή εξέλιξη, με την Ευρώπη να παραμένει αγωνιώδης παρατηρητής.
Αντί να συζητάμε για το OpenAI και το ChatGPT, όμως, ας προσεγγίσουμε την ΤΝ με μια διαφορετική αλλά ουσιαστική μεθοδολογία, ξεκινώντας από το να απαντήσουμε στην ερώτηση «ποια είναι τα οφέλη από τη φαντασία των δημιουργών αλγορίθμων και εφαρμογών».
Διαρκής εξερεύνηση
Με την εξέλιξη της ΤΝ ο άνθρωπος βρήκε μια νέα δύναμη που μπορεί να τον ωθήσει στην επίτευξη του γενετήσιου σκοπού του, που είναι η διαρκής αναζήτηση του νέου και του ανεξερεύνητου. Η αναζήτηση αυτή αποτελεί μέρος της προσπάθειας κατάκτησης μιας νέας γνώσης που θα οριστεί ως δομικό στοιχείο στην εξέλιξη των κοινωνιών. Η ιατρική ακρίβεια (prevision medicine), η περιβαλλοντική βιωσιμότητα (environmental sustainability), η εκπαίδευση και η ευημερία των κοινωνιών αποτελούν ένα μόνο τμήμα αυτής της προσαρμοσμένης αναζήτησης.
Όπως κάθε αναζήτηση νέας γνώσης, η ΤΝ θα συναντήσει σημαντικούς παράγοντες που θα σταθούν ενάντια, με μοναδικό στόχο την επιβράδυνση της εξέλιξης. Η θρησκεία και η θρησκοληψία, καθώς και η καθεστηκυία επιστημονική και πολιτική κοινότητα, θα σταθούν εμπόδιο σε αυτό που αιώνες πριν περιέγραφε η πλατωνική Πολιτεία ως «κεντρικότητα της αναζήτησης», στοχεύοντας στην ανακάλυψη της αντικειμενικής (κατά τον Καντ) πραγματικότητας μέσω της αντίστοιχης αντιληπτής.
Μηχανική μάθηση
Η ΤΝ θα μπορούσε κάλλιστα να χαρακτηριστεί ως νέος Διαφωτισμός. Προσφέρει τη δυνατότητα εξερεύνησης και ανακάλυψης νέας γνώσης, μακριά από τα προκαθορισμένα πρότυπα της υπάρχουσας σκέψης και μεθοδολογίας. Η μηχανική μάθηση, με την υποβοήθηση της συνεχώς αυξανόμενης υπολογιστικής ισχύος, επιταχύνει την ανακάλυψη της νέας γνώσης. Αυτό που βοηθά την επιτάχυνση είναι τα υπάρχοντα δεδομένα, τα οποία συνεχώς (καθημερινά) αυξάνονται με ιλιγγιώδη ρυθμό.
Οι βασικές κατηγορίες μηχανικής μάθησης είναι η εποπτευόμενη και η μη εποπτευόμενη:
- Η εποπτευόμενη μάθηση προσπαθεί να ανακαλύπτει μοτίβα σε ήδη υπαρκτά δεδομένα. Η ταχύτητα επεξεργασίας ξεπερνά την ανθρώπινη φύση και προσφέρει μια ουσιαστική αποτελεσματικότητα. Η επιτυχία της εποπτευόμενης μάθησης στηρίζεται στον όγκο, στην ποιότητα και στην ταυτότητα των δεδομένων (input), αλλά και στην περιγραφή του ζητούμενου αποτελέσματος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ανακάλυψη ενός νέου αντιβιοτικού (halicin), η οποία βασίστηκε σε χιλιάδες δεδομένα μορίων με συγκεκριμένη μοριακή δομή, μαζί με την περιγραφή της ζητούμενης αντιβιοτικής αποτελεσματικότητας. Η ΤΝ ανέλαβε τα υπόλοιπα, δημιουργώντας χημικές ενώσεις και υπολογίζοντας την αποτελεσματικότητά τους. Μάθαινε από τα αποτελέσματα και επανερχόταν με νέες χημικές ενώσεις, μέχρι την ανακάλυψη της νέας χημικής ένωσης που έδωσε στην ανθρωπότητα το νέο αντιβιοτικό halicin.
- Η μη εποπτευόμενη μάθηση περιλαμβάνει την εκπαίδευση ενός συστήματος ΤΝ σε ένα σύνολο δεδομένων χωρίς ετικέτες, επιτρέποντάς του να εντοπίζει μοτίβα και δομές στα δεδομένα χωρίς προηγούμενη γνώση τού τι πρέπει να αναζητήσει. Ταυτόχρονα το σύστημα μπορεί να μαθαίνει μέσω δοκιμών και σφαλμάτων, ανακαλύπτοντας νέες στρατηγικές και προσεγγίσεις μέσω των αλληλεπιδράσεών του με ένα περιβάλλον.
Πολλοί αναφέρονται και σε μία τρίτη κατηγορία, την ενισχυτική μάθηση, η οποία αποτελεί επέκταση της μη εποπτευόμενης μηχανικής μάθησης λειτουργώντας ενεργητικά μέσα στη διαδικασία, ενώ καταγράφει και παρατηρεί τις αντιδράσεις που δημιουργούνται κατά τις διαδικασίες μάθησης.
Η ΤΝ είναι εδώ
Και εάν όλα αυτά σας έχουν κουράσει, ας δούμε με δύο λόγια κάποιες εφαρμογές της ΤΝ στην καθημερινότητα: δρομολόγηση των εμπορευμάτων, προφύλαξη από κακόβουλα λογισμικά, δημιουργία οχημάτων με αυξημένη ασφάλεια, αυτόνομη κίνηση οχημάτων, δημιουργία νέων φαρμάκων, ρομποτική στη χειρουργική, πρόσθετα τεχνητά μέλη στην ιατρική, απονομή δικαιοσύνης… και η λίστα δεν τελειώνει.
Η ΤΝ και η τεχνολογία βρίσκονται παρούσες στην επίλυση και στην προώθηση της αντικειμενικής γνώσης. Η επικινδυνότητα που προκαλεί είναι υπαρκτή αλλά μπορεί θεσμικά και ηθικά να οριστεί και να περιοριστεί. Ο άνθρωπος βρίσκεται εμπρός στο νέο Διαφωτισμό. Το πώς θα τον χρησιμοποιήσει είναι το μεγάλο ερώτημα.
