Είναι πασιφανές ότι ο κόσμος μας αλλάζει ταχύτατα. Νέοι κανόνες, τάσεις και τεχνολογίες, αλλά και οι αυξανόμενες ανάγκες του βιομηχανικού τομέα και των καταναλωτών, υπαγορεύουν την υιοθέτηση νέων τεχνικών, υλικών αλλά και φιλοσοφίας.
Άρθρο του δρ. Ηλία Δ. Γεωργακούδη, επιστημονικού συνεργάτη του Τμήματος Διοίκησης Εφοδιαστικής Αλυσίδας του Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδας (έντυπο τεύχος Σεπτεμβρίου 2023).
Στις μέρες μας η τεχνολογία αποτελεί σημαντικό αρωγό της βιομηχανίας της συσκευασίας. Η ενσωμάτωση των σύγχρονων επιτευγμάτων βοηθάει στην επίλυση προβλημάτων ή στη βελτιστοποίηση τεχνικών –κάτι που μέχρι πρότινος ήταν αδύνατο– ενώ ικανοποιεί τις απαιτήσεις για ορθολογική χρήση της συσκευασίας και για προσαρμογή στα νέα περιβαλλοντικά πρότυπα.
Πρόσφατα, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο McMaster του Καναδά κατάφεραν να δημιουργήσουν μια νέα συσκευασία, η οποία είναι σε θέση να ενημερώνει τον υποψήφιο αγοραστή για την ύπαρξη στο περιεχόμενο παθογόνων μικροοργανισμών, όπως είναι η σαλμονέλα, το Ε.coli, η Listeria κλπ. Επιπλέον καταγράφεται ολοένα και μεγαλύτερη χρήση της τεχνολογίας RFID στις συσκευασίες, για τη διευκόλυνση της διαχείρισης των αποθεμάτων από μεγάλους ομίλους, όπως είναι η Walmart και τα McDonald’s.
Με τη χρήση μοναδικών QR code ανά συσκευασία, μπορεί ακόμη να γίνεται αντιστοίχισή της κατά τη διαδικασία ανακύκλωσης και να αποδίδονται προσφορές ή εκπτώσεις στον καταναλωτή που ανακυκλώνει. Επίσης, η χρήση ετικετών UV –οι οποίες, αν και είναι αόρατες στο ανθρώπινο μάτι, φέρουν πληροφορίες (συνήθως με τη μορφή γραμμωτού κώδικα)– διευκολύνει την παρακολούθηση, σε πραγματικό χρόνο, του όγκου των συσκευασιών που ανακυκλώνονται στα ειδικά κέντρα, καθώς και την περαιτέρω τροφοδότηση (μέσω cloud) κεντρικών βάσεων δεδομένων με αυτά τα στοιχεία.
Νέες μέθοδοι και υλικά
Οι ερευνητές εργάζονται πυρετωδώς σχεδόν σε όλους τους τομείς της συσκευασίας, αναζητώντας νέα υλικά, επαναστατικούς σχεδιασμούς, μεθόδους διαχείρισης και τεχνικές ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης, ενώ επιδιώκουν τη βελτιστοποίηση των μεθόδων διακίνησης των συσκευασμένων προϊόντων εντός των καναλιών διανομής.
Βασικοί στόχοι για τους ερευνητές είναι, εκτός από τη μείωση του κόστους, η προστασία του περιβάλλοντος (μέσω της μείωσης των απορριμμάτων και της χρήσης υλικών συσκευασίας πιο φιλικών προς αυτό), καθώς και η ταυτόχρονη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος των προϊόντων, των επιχειρήσεων και των συσκευασιών.
Μεγάλες δράσεις παγκοσμίως, όπως είναι η παρότρυνση των καταναλωτών να χρησιμοποιούν χάρτινα καλαμάκια (που κατασκευάζονται από χαρτί ή από διάφορες φυτικές ίνες όπως είναι το μπαμπού), αποδεικνύεται ότι έχουν σοβαρές αδυναμίες, καθώς η προσπάθεια για προστασία του περιβάλλοντος μέσω της αποφυγής (ή της δραστικής μείωσης) της χρήσης πλαστικού οδήγησε τελικά στο να χρησιμοποιηθούν περισσότερες υπερφθοριωμένες και πολυφθοριωμένες αλκυλιωμένες ουσίες (Perfluoroalkyl and Polyfluoroalkyl Substances [PFAS]) σε αυτά τα προϊόντα. Τα PFAS χαρακτηρίζονται ως «αιώνια χημικά», επειδή δεν αποσυντίθενται εύκολα στο περιβάλλον, ενώ μεγάλο ποσοστό τους μπορεί να περνάει στην τροφική αλυσίδα.
Φιλοπεριβαλλοντικές πρακτικές
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση γίνονται μεγάλες προσπάθειες για τη θέσπιση κανόνων, ώστε η βιομηχανία της συσκευασίας να βρει τρόπους μείωσης του αντίκτυπου της χρήσης των συσκευασιών στο περιβάλλον. Για παράδειγμα, η Οδηγία 2019/904 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με τη μείωση των επιπτώσεων ορισμένων πλαστικών προϊόντων στο περιβάλλον, ορίζει σαφώς ότι ορισμένες κατηγορίες συσκευασιών μιας χρήσης που φέρουν καπάκια από πλαστική ύλη, θα μπορούν να διατίθενται στην αγορά μόνο αν τα καπάκια παραμένουν προσαρτημένα στα δοχεία ακόμη και μετά τη χρήση του προϊόντος.
Η ίδια Οδηγία ορίζει επίσης ότι τα κράτη-μέλη θα πρέπει να λάβουν μέτρα για τη μείωση της κατανάλωσης των πλαστικών μιας χρήσης και για την προώθηση επαναχρησιμοποιούμενων συσκευασιών. Άξιο αναφοράς είναι επίσης ότι από το 2025 οι φιάλες ποτών που κατασκευάζονται από τερεφθαλικό πολυαιθυλένιο (polyethylene terepththalate [PET]) θα πρέπει να περιέχουν τουλάχιστον 25% ανακυκλωμένο πλαστικό, ενώ από το 2030 το ποσοστό του ανακυκλωμένου πλαστικού ανά δοχείο θα πρέπει να φτάνει τουλάχιστον στο 30%.
Ο επανασχεδιασμός των συσκευασιών είναι μία ακόμη πτυχή της ευρύτερης προσπάθειας για επίλυση προβλημάτων και για την υπεροχή των επιχειρήσεων έναντι του ανταγωνισμού. Το μέγεθος και η πολυπλοκότητα των σύγχρονων καναλιών διανομής υποχρεώνει τις επιχειρήσεις να υιοθετούν συσκευασίες νέου είδους, κατάλληλα προσαρμοσμένες στις ανάγκες των προϊόντων και των αγορών στις οποίες πρόκειται να διανεμηθούν. Το ενδιαφέρον των καταναλωτών για συσκευασίες που να είναι ταυτόχρονα πρακτικές, καλαίσθητες αλλά και φιλικές προς το περιβάλλον, εύκολα ανακυκλώσιμες και αποτελούμενες από βιοαποικοδομήσιμα υλικά, καθιστά την εξίσωση ακόμη πιο πολύπλοκη.
Μεγάλος αριθμός επιστημονικών μελετών αποκαλύπτει ότι οι καταναλωτές ενδιαφέρονται σήμερα περισσότερο από ποτέ για την ελαχιστοποίηση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος των συσκευασιών που χρησιμοποιούν. Έτσι η βιομηχανία υποχρεώνεται να επαναπροσεγγίσει το ζήτημα από την πλευρά του σχεδιασμού. Εξάλλου, χρησιμοποιώντας τα αποτελέσματα των μελετών αυτών, οι σχεδιαστές συσκευασίας στρέφονται τόσο στη χρήση νέων υλικών όσο και στην κατά το δυνατό μείωση των υλικών ανά συσκευασία, χωρίς να διακυβεύεται ο πρωταρχικός στόχος, δηλαδή η ασφάλεια του προϊόντος.
Στην πραγματικότητα η συσκευασία δεν είναι ο εχθρός αλλά ο στενότερος σύμμαχός μας. Από περιβαλλοντική άποψη, η ορθολογική χρήση της συσκευασίας βοηθάει στην παράταση της διάρκειας ζωής των προϊόντων· και καθώς η παραγωγή οποιουδήποτε προϊόντος συνεπάγεται τη χρήση πόρων (ενέργειας και πρώτων υλών), η μείωση της καταστροφής των αγαθών μειώνει δυνητικά τη χρήση επιπλέον πόρων για την αντικατάσταση των προϊόντων που θα καταστραφούν εξαιτίας της χρήσης ανεπαρκούς συσκευασίας.
Το κόστος
Η μη ανάσχεση των καταστροφών εντός της εφοδιαστικής αλυσίδας εξαιτίας του φαινομένου αυτού, θα είχε σαν αποτέλεσμα την περαιτέρω αύξηση του κόστους αγοράς των αγαθών. Σε μια εποχή που η ακρίβεια πιέζει την αγορά, ορισμένες κατηγορίες προϊόντων (συμπεριλαμβανομένων των τροφίμων) καθίστανται απλησίαστες για το μέσο καταναλωτή. Ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (ΔΤΚ) είναι αδιάψευστος μάρτυρας. Σύμφωνα με την Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛ.ΣΤΑΤ.), μόνο στα είδη διατροφής παρατηρήθηκε αύξηση των τιμών κατά 12,2% την περίοδο από τον Ιούνιο του 2022 έως τον Ιούνιο του 2023.
Είμαστε σίγουροι ότι θέλουμε να ρίξουμε περισσότερο νερό στο μύλο των αυξήσεων; Θα πρέπει να πούμε ότι είναι απαραίτητος ο εναρμονισμός της νομοθεσίας των κρατών-μελών με τις ευρωπαϊκές Οδηγίες για τη μείωση της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης από τη χρήση κάποιων κατηγοριών υλικών συσκευασίας. Ωστόσο, αν θέλουμε να επιτύχουμε μείωση των αερίων του θερμοκηπίου και των ποσοτήτων των τροφίμων που καταλήγουν στα απορρίμματα, θα πρέπει οι όποιες αλλαγές να γίνονται με προσεκτικό τρόπο, πριν καταλήξουμε σε αδιέξοδο.
